S. F. Abdirasilov

m
1
Qizil rangga bo'yalganda esa: 
Xonaning qaysi biri kengroq va nima uchun ?
To‘g‘ri-ku, 
havo 
rangdagi 
devor 
tomoshabindan 
olisda 
joylashgandek tuyuladi ?
Aslida  xonaning  o ‘lchami  bir  xil,  faqat  ranglari  har  xil.  Demak, 
ranglar fazoviy xususiyatlarga ega.  Ranglami  idrok etishimizda, ayniqsa, 
zarg‘aldoq,  qizil,  sariq  ranglar  yorqin,  faol,  to‘yingan  bo‘yoqlar  bo‘lib 
yaqinlashtiruvchi  rolni  bajaradi.  Sovuq  ranglar  esa  xira,  faolsiz  ranglar 
bo‘lib uzoqlashtiradi.
Bu  nima  bilan  b o g iiq  ?  Bu  hodisalar  havo  perspektivasi 
qonuniyati deb ataladi.
Taqqoslash  misolida  qizil  toshlar  bilan  ikkita shartli  manzaraning 
tasvirini ko‘ramiz, birida havo perspektivasi qonuni bilan,  ikkinchisi esa
-  bu qonunning buzilishi bilan ko‘rsatilgan. Taqqoslab ko‘ring.
174
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1
) 
2
)!
Toping-chi,  tasvirni  qaysi  birida  perspektiva  qonuniyatiga  amal 
qilinmagan ?
Perspektiv  tasvir  mohiyatini  tushunish  uciiun  perspektivaning 
asosiy  tushunchalarini  o'ziashtirish  lozim:  ufq  chizig‘i,  kesishish 
nuqtalari, surat tekisiigi, ko‘rish nuqtasi.
Ufq  chizigM  ko‘z  balandligida  joylasiigan  faraziy  tekislik.  Surat 
tekisiigi  rasm  chizayotgan kishi  bilan  tasvirlanayotgan  narsa o ‘rtasidagi 
tekislik  (rasm  ishlanadigan  qog‘oz  yuzasi)  tushuniladi.  Ko'rish  nuqtasi 
kenglikda joylashgan  narsalarni  kuzatilayotgan joyiga  aytiladi.  Ko'rish 
maydoni  tasvirlovchining  ko‘rish  chegaralarini  qamrab  oigan  kenglik
4
Ísmi.
Kesishish  nuqtalari.  Chiziqlar  yordamida  perspektiv  tasvirlar 
quriladi  va  chiziqlar  ufq  chizig‘ida  uchrashadi.  Uchrashgan  joylari 
kesishish nuqtalari deb ataladi.
Ufq  chizigMni  rasm  chizishda  to‘g‘ri  belgilash  katta  ahamiyatga 
egadir.  Talabalar  ko‘pincha  ufq  chizig‘ini  topishda  qiynalishadi.  Ufq 
chizig‘i har doim bir xil balandlikda bo'lavermaydi. U kishining qayerda 
turib  qarashiga  bog'liq.  Ufq  chizig‘i  auditoriyada  va  boshqa  joylarda 
talabalaming  turli  joyda  o'tirganliklari  uchun  hammaga  ham  bir  xilda 
ko‘rinmaydi.  Aslida ufq tekisiigi  kuzatuvchining bo‘yi  va (past,  baland) 
holatiga qarab pastda va yuqorida bo‘lishi mumkin.  Ufq chizig‘ini topish 
uchun  rasm  daftari  yoki  qalin  qog‘ozni  gorizontal  holatda ushlab  ko‘z 
ro‘parasiga  keltiriladi.  Shunda  uning  c!d  va  orqa  tomoni  bir  chiziqqa 
keladi,  demak,  ufq  chizig‘i  ana  shu  chiziq  orqali  o‘tadi.  Ufq  chizig‘i 
surat tekisiigi  o‘rtasining  pastrog‘idan  o‘tsa,  narsalar ta’sirli  va  chiroyli 
ko‘rinadi. 
Turli 
haykallar 
va 
tarixiy 
sanalarga  bag'ishlangan 
yodgorliklar ham ufq tekisligidan yuqorida o‘matiladi. Dala manzarasini 
tasvirlashda ufq chizig‘i yer bilan osmonning «tutashish» joyidan o ‘tadi. 
Shahar  manzarasida  esa  ufq  chizig‘i  tramvay  izlari,  ko‘cha  chetlari  va 
baland  uy laming  yoki  simyog‘ochlarning  qisqarib  bitta  nuqtada
175
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«uchrashish» joyidan  o‘tadi.  Ufq  chizigM  yuqoriroqdan  olinsa,  qurilish, 
dala  manzarasi  yoki  tantana  maydoni  kengroq  tasvirlanadi,  ya’ni  sodir 
bo‘lay oígan voqealami ko‘rinarli aks ettiradi.
4 , . ; '   * \
í : .