Riniyatoifa (phyniophyta) O'simliklar

RINIYANAMOLAR (RHYNIALES) QABILASI

Bu qabilaga kiruvchi o'simliklarning tanasi dixotomik shoxlangan. Poyasi tuksiz, protoksilemasi kauloidning markazida joylashgan, ya'ni sentrarx tipda. Sporangiyalari uzunchoq yoki sharsimon bo'lib, uzunasiga ochiladi. Keyingi klassifikasiyalar bo'yicha ko'pchilik olimlar, jumladan Amerika olimi botanir Birxorst (1971) ilgarigi klassifikasiyalar bo'yicha riniyadoshlar, xorneofitdoshlar, xednadoshlar va boshqalarni bitta riniyadoshlar (Rhyniaceae) oilasiga birlashtiradi.

Qabilaning qadimgi vakillaridan bittasi kuksoniya turkumidir. Ular bundan 415 mln yil ilgari o'sgan. Kuksoniyalarning sporangiyasi mayda, qalin pustli, sharsimon yoki biroz uzunchoq bo'lgan. Bu qabilaning yaxshirok urganilgan turkumi riniyalardir. Ular sernam joylarda o'sgan. Botqoqlik joylarda qalin o'sgan. Ular orasida katta riniya (Rhynia major) yirikroq bo'lib, balandligi 0,6 m gacha yetgan. Poyasining diametri 5 mm ga yaqin bo'lgan.

Ularning markaziy steli ingichka bo'lib, ksilemasi kam taraqqiy etgan. Tanasida ildizpoyaga uxshash gorizontal o'suvchi rizoidlari mavjud, undan yuqoriga qarab poyasimon qismi, pastga tomon esa rizoidlar taraqqiy etgan. Riniyanamolarning yana bir xarakterli xususiyati shuki, ularning Sporangiyalari bir-biriga yaqin joylashgan, ayrimlarida ular qo'shilib o'sib sinangiylarni xosil etgan.

PSILOFITNAMOLAR (PSILOPHYTALES) QABILASI

Qabilaga bitta psilofitdosh (Psilophytaceae) larning oilasi kiradi. Bo'larda uk poya (kauloid) yaxshi taraqqiy etgan. Oila turkumlaridan bittasi psilofit bo'lib, unga kirvchi turlarning qoldiqlari devon davrining boshlaridan ma'lum bo'lgan va ular Garbiy Yevropa, Ural, Garbiy Sibir, Sharkiy Kozogiston, Xitoy va Shimoliy Amerikadan topilgan.

Psilofitlar ham botqoqliklarda o'sgan. Ularning buyi riniyalardan bir necha bor balandrok bo'lgan. Poyasining yug'onligi 5 mm gacha bo'lgan.

Riniyafitlarni urganish telom nazariyasining yaratilishida muhim rol o'ynagan.

Riniyatoifa bo'limiga mansub turlar bilan yusintoifa, plauntoifa qirqbugimtoifa va qirqqo'loqtoifa bo'limlari o'rtasidagi bog'lanishga oid materiallar tabora ortib bormokda, shu munosabat bilan Riniyatoifaga bo'limga kiruvchi o'simliklarga undan keyingi bo'limlarga mansub bo'limlarning eng sodda to'zilishga ega bo'lgan avlod-ajdodlari deb qarash mumkin.. Riniyatoifa o`simliklar (Rhyniophyta)

Riniotoifalar hozirgi vaqtda ma’lum bo`lgan yuksak o`simliklarning qadimgi vakillari bo`lib hisoblanadi, ular juda sodda tuzilgan, ildizsiz, poyasiz, ayrisimon shoxlangan, mayda tikonsimon bargli o`simliklardir. Riniotoifalar paleozoy erasining silur davrlarida kelib chiqib, toshko`mir davrlarining boshlarida nobud bo`lib, yo`qolib ketgan. 1937 yilda paleobotanik U.Lang riniyalardan ham qadimgi vakilini yuqori silur qoldiqlaridan kuksoniya (Cooksonia) deb atalgan yangi turkumini aniqlagan. Keyinchalik kuksoniyaning qoldiqlari yuqori silur qatlamlaridan Chexoslovakiya, Markaziy Qozog`iston, Nyu-York, Shotlandiyadan va G`arbiy Sibirdan ham topilgan. Bu qoldiqlar silur davridan to devon davrining oxirigacha yashagan eng qadimgi yuksak o`simliklar sanalib, ular dastlab psilofitlar bo`limiga birlashtirilgan. Hozirgi paytda ko`pchilik olimlar ularni riniyatoifa o`simliklarlar (Rhyniophita)) deb atashadi. Riniyatoifa o`simliklar bo`limi bitta riniyasimonlar ajdodi va 2 ta qabila: riniyanomalar va psilofitnomalarni o`z ichiga oladi. Tipik vakili sifatida katta riniya olinadi. Katta riniya (Rhynia major) yirik balandligi 0,5m. Poyasining diametri 5mm ga yaqin bo`lgan.