Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

XVIII-XX asrlardagi uzoq  muddatli ilmiy sikllar
X ronologik
d o ira la r
S ik lla r
1691-1760-
y illa r
1761-1830-
y illa r
1831-1894-
v illa r
1895-1944-
y illa r
1845-1975-
y illa r
D avomiylik
(yil)
70
70
64
50
50
Yetakchilik 
qilgan davlatlar
A ngliya
Fransiya
Rossiya
Shvetsiya
A ngliya
Fransiya
Rossiya
G erm aniya
Germ aniya
A ngliya
Fransiya
AQSh
Rossiya
Rossiya
Fransiya
AQSh
A ngliya
AQSh
R ossiya
Yaponiya
Fanning 
hal qiluvchi 
y o ‘nalishlari
Elektr
Kim yo
B otanika
Falsafa
Texnika fanlari 
Kim yo 
Siyosiy iqtisod
Biologiya
Kim yo
Elektr
Iqtisod
Fizika
Genetika
Kim yo
B iologiya
A tom  fizikasi 
M ikroelektro- 
nika 
K ibem etika
Asosiy  ilmiy 
kashfiyotlar
Elektr naza- 
n yasi (Grey, 
Franklin) 
Fransuz ensik- 
lopediyasi
Kont-Laplas- 
ning kosmogo- 
nik nazariyasi, 
Lavuazening 
yonish naza­
riyasi
D arvinning 
evolyutsiya 
nazariyasi, 
to ‘qim alar 
nazariyasi, 
elektrom ag- 
nit nazariyasi
N isbiylik na­
zariyasi, Kvant 
nazariyasi, 
A tom  qurilishi, 
Genetika
K ibernetika, 
Yangi elem entar 
zarralar  La- 
zerlar
Fanning
tashkiliy
shakllari
Akadem iya, 
universitetlar- 
ning tarqalishi
Ingliz olim- 
larining «Oy 
jam iyati» qirol- 
lik instituti
Ilm iy jam iyatlar 
«B ritaniya 
assotsiatsiyasi» 
llm iy-tadqiqot 
laboratoriyalari
Ilm iy institutlar 
v a labaratori- 
yalar
D avlat ilmiy 
markazlari, 
ilmiy ishlab 
ehiqarish 
birlashm alari, 
yirik institutlar
Birinchi  sikl  (1691-1760-yy.)  Ilmiy  inqilob  davri  kashfiyotlarining 
tarqalish v ajad a l o ‘zlashritish davri, sanoat inqilobining texnik shart-sha- 
roitlarini  yaratish  b o ‘yicha jiddiy  ishlarni  am alga  oshirish  davri  b o ‘ldi. 
Texnika fanlari,  m ashina va texnologik jarayonlam i  k ashf qilish  ustuvor 
ahamiyat kasb etdi. G .Sever bug1 nasosi, Derbi tem ir quyish texnologiya- 
si, G. N yukom ch  bug1  m ashinasini  ixtiro qildi.
Fizikada  elektr  nazariyasi  tez  rivojlandi.  L.Galvanining  eksperi- 
mentlari  natijasida  A.Volta  galvanik  elem ent  v a  kondensatom i  ixtiro 
qildi.  Yu.V.Petrov  volt  yoyi,  X.K .Ersted  1820-yilda  elektrom agnetizm ,
191

---

R. RAJABOV
A.G.Devi  elektrokim yo  asoslarini yaratdi.  Grey  elektr o ‘tkazishni  tadqiq 
qildi. Dyufey elektrlikning ikki turi, B.Franklin elektr, yashin takrorlagich- 
ni k ash f qildi.  S.Geym gazlar kim yosi, L.Leyler m atem atika, S.Bleyk ug- 
lekisliy  gazni  ochdi.  K.Linney  o ‘simlik,  hayvon va m inerallam i turkum - 
ladi.
Ijtim oiy fanlarda siljishlar yuz berdi.  Jon  Lokkning erkinlik to ‘g ‘risi- 
da,  m ulk va konstitutsiyaviy qonun  hokim iyatini yoqlagan  g ‘oyalari  alo­
hida  o ‘rin  tutadi.  M onteske,  Volter,  J.Russo  feodal jam iyati,  cherkovni 
keskin tanqid qildi.
Ilm iy  tafakkum ing  yutuqlari  «Sanoat  va  hunarlar»  fan  ensiklopedi- 
yasida um um lashtirildi.  Bu  ensiklopediyaning 20 jildi  1751-1772-yillar- 
da  chop  etildi.  Bu  nashm ing tashabbuskorlari  Didro  (1713-1784-yy.)  va 
D .A lam ber (1717-1783-yy.) edilar.