Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

1 3

---

R.  RAJABOV
bilan  o ‘sish  em as,  buzilish  va  yem irilish  jarayoni  boshianadi.  Bu  ichki 
urushlar  eskalatsiyasida  ko'rinadi.  Urushlarni  davom   etishi  buzilishga 
olib boradi,  u kuchayib, yem irilishga o ‘tadi»  deb ta ’kidlaydi.
Ijtimoiy  darz  ketishlar,  yoriqlar  kuchayadi.  Jam iyatning  vertikal  ay- 
nishi  boshianadi.  Jam iyat  qator  lokal  davlatlarga parchalanadi.  Bu  qonli 
o ‘zaro  urushlar  uchun  asos  bo ‘lib  xizm at  qiladi  va gorizontal  y o ‘nalish- 
da  jam iyat  guruhlam ing  uch  tipiga  ajraladi:  o ‘z  hukm ronlik  mavqeini 
yo ‘qotishni  istam agan yetakchi  ozchilik va uni  q o ‘llab-quvvatlash  uchun 
universal  davlat  yaratuvchi;  butun  dunyo  cherkovi  tu g ‘diradigan  ich­
ki  proletariat  va tashqi  proletariat.  Ichki  proletariat  va tashqi  proletariat 
o ‘layotgan  sivilizatsiya  b o ‘yicha  zarba beradigan,  tezkor harakat  qiladi- 
gan  harbiy  qism larga  uyushadi.  Bu  uchala  kuchlar  o‘rtasidagi  kurashda 
sivilizatsiyaning  yem irilishi  yuz  beradi.  H ar  qanday  sivilizatsiyaning 
yem irilish  ritm ini  turg‘unlik  fazasidan  keyin  ko‘rish  mum kin.  Buzilish 
lahzasida turg‘unlik boshianadi va yana vaqtinchalik jonlanish keladi.  Bu 
universal  davlatga asos  solinish  lahzasi  bilan  mos  keladi.  Lekin  bu ja ra ­
yon  o ‘z navbatida yangi turg‘unlikni  bildiradigan  buzilish  bilan tugaydi, 
uni ortidan jonlanish boshlanmay,  so‘nggi yem irilish keladi».
Sivilizatsiyalarning yem irilishida tashqi  ta ’sirlar  sezilarli  rol  o ‘ynashi 
mumkin.  Toynbi  aytgan  tashqi  proletariat  k o ‘p  hollarda  stagnatsiyada- 
gi  jam iyat  chegaralarini  portlatadi.  Toynbi  konsepsiyasining  qimmati 
shundaki,  u  lokal  sivilizatsiyalam i  hayotiy  sikllarining  to ‘la  qiyofasini, 
uning avlodlarini alm ashinuvining m exanizm larini asoslab beradi. Lekin, 
bu  avlodlar  almashinuvi,  lokal  sivilizatsiyalarning  yem irilishi  ko‘pincha 
um um insoniy  tarixiy  progressning  sim foniyasini  shakllantiradigan  va 
lokal  sivilizatsiyalarning  hayotiy  sikllari  bosqichlarini  m oslashtiradigan 
jahon  sivilizatsiyalarining ritmi  oqibatidir.  Supersikllar oralig‘idagi  che- 
garalarda yotuvchi katta tarixiy burilishda lokal sivilizatsiyalarning diffe- 
rensiatsiyasi jarayoni kuchayadi,  ularning ba’zilari  buzilish va yem irilish 
bosqichlarida  turadi.  Bu  am erikalik  professor  S.Xantingtonning  «Sivi­
lizatsiyalar  to ‘qnashuvi»  kitobida  (1997-yiI  chop  etilgan)  kelajakdagi 
urushlar sivilizatsiyalar urushi b o'ladi deb bashorat qilishiga asos b o ‘ldi. 
Jahon  sivilizatsiyasi  tushunchasiga  qarindosh  tam oyil  ijtim oiy-iqtisodiy 
formatsiya yaqin  kunlargacha  ilmiy  asarlar  va  darsliklarda  umum  qabul 
qilgan  va jam iyat taraqqiyotidagi  bosqichlam i  tavsiflash  uchun  foydala- 
nilar edi.  N im a  uchun tarixiy taraqqiyotning  form atsiya konsepsiyasidan 
voz kechildi?