Рақамли иқтисодиёт

Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida raqamli infratuzilmani yanada modernizasiya qilish chora-tadbirlari toʻgʻrisida PQ-4022 21.11.2018
Keyingi vaqtda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish boʻyicha izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda, davlat organlari va boshqa tashkilotlarda elektron hujjat almashinuvi hamda jismoniy va yuridik shaxslarga xizmat koʻrsatish uchun elektron tijorat tizimlari bosqichma-bosqich joriy etilmoqda.
Shu bilan birga, sohadagi ishlar haqiqiy ahvolining tahlili markazlashgan maʼlumotlar tizimiga integrasiyani taʼminlaydigan yagona axborot-texnologik platformaning mavjud emasligi natijasida joriy etilayotgan dasturiy hujjatlar tarqoq ekanini koʻrsatmoqda.
Raqamli iqtisodiyotni jadal rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, davlat boshqaruvi tizimini yanada takomillashtirish, undan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish, zamonaviy infratuzilmani qoʻllash maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi raqamli iqtisodiyotni joriy etish va rivojlantirish sohasida vakolatli organ hisoblanadi.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish sohasidagi, shu jumladan, «blokcheyn» texnologiyalarini joriy etish bilan bogʻliq loyihalarni davlat-xususiy sheriklik shartlarida amalga oshirish uchun investorlarning mablagʻlarini jalb etish va birlashtirish asosiy vazifalaridan biri hisoblangan davlat muassasasi shaklidagi «Raqamli ishonch» raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishni qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi (keyingi oʻrinlarda — Jamgʻarma) tashkil etilgan.
Oʻzbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi, Xususiylashtirilgan korxonalarga koʻmaklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qoʻmitasi, Agentlik, Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat soliq qoʻmitasining «Universal Mobile Systems» MChJ (operator) ustav kapitalidagi davlat ulushi 100 foiz miqdorda Jamgʻarmaga begʻaraz asosda topshirildi.
Jamgʻarma tomonidan ushbu qarorga muvofiq olingan mol-mulk yuridik shaxslarning foyda soligʻi boʻyicha soliqqa tortish obʼekti hisoblanmaydi;
operatorning ustav kapitalidagi ushbu qarorga muvofiq topshirilayotgan ulush yuridik shaxslarning foyda soligʻiga va qoʻshilgan qiymat soligʻiga tortilmaydi.
• Agentlik va Jamgʻarma yuqori malakali xorijiy mutaxassislarni jalb etgan holda samaradorlikning asosiy koʻrsatkichlari (KPI) va mamlakatda raqamli iqtisodiyotni joriy etish uchun zarur texnik bazani yaratish bilan bir qatorda quyidagilarni nazarda tutuvchi 2019 —2021 yillarda «Universal Mobile Systems» MChJni rivojlantirish Konsepsiyasini ishlab chiqmoqda:
operatorning boshqaruv tizimiga, shu jumladan, mobilʼ xizmatlar koʻrsatish sohasida yetarli tajribaga ega malakali mutaxassislarni jalb etish orqali innovasion menejmentni joriy etish
• ichki kuch va mablagʻlarni safarbar etish, telekommunikasiya uskunalarini modernizasiya qilish va texnologik jihatdan qayta jihozlash
• Oʻzbekiston Respublikasi hududini rivojlangan mamlakatlar darajasida internet global tarmogʻiga ulanish imkoniyatlari bilan imkon qadar toʻliq qoplashni bosqichma-bosqich taʼminlash
• barcha davlat xizmatlarining faqatgina operatorning maʼlumotlarga ishlov berish markazlari orqali koʻrsatilishini taʼminlash
Operatorga:
• faqat oʻz tijorat ehtiyojlari uchun, boshqa operator va provayderlarga ovozli telefoniya va internet trafigi xalqaro kanallarini tashkil etish boʻyicha xizmatlar koʻrsatish huquqisiz xalqaro telekommunikasiya tarmoqlariga (maʼlumotlar va ovoz uzatish tarmoqlariga), shu jumladan, «IP-telefoniya» texnologiyasidan foydalangan holda toʻgʻridan-toʻgʻri ulanish;
• zimmasiga yuklatilgan vazifalarni sifatli bajarish maqsadida Jamgʻarma bilan kelishilgan holda shartnoma asosida mustaqil xorijiy, milliy konsulʼtant va ekspertlarni jalb etish huquqi berildi.
3. 2002 y. Mixail Roko va Uilʼyam Beynbridj Butunjahon texnologiyalarni baholash markazi rahnamoligida (WTEC) «Inson tabiatini yaxshilash uchun konvergik texnologiyalar» hisobotini tayyorlashgan. (Converging Technologies for Improving Human Performance).
Mazkur ish NBIC-konvergensiyalarning oʻziga xos xususiyatlari, ularning jahon sivilizasiyasi texnologik rivojlanishidagi ahamiyati va evolyusiyasini ochib berishga qaratilgan.
Minglab maxsus jurnallardagi millinlab maqolalarni tahlil qilish asnosida tadqiqotchilar ularda oʻzaro bogʻliq iqtibosliklarni aniqlashgan.
Klasterli tahlil yordamida bunday bogʻliqliklar eng kuchli boʻlgan jurnallarni ajratib olishgan.

Info-texnologiyalar

Xamma axborotni olish imkoniyati mavjud
Kompʼyuterlar tezligi barqaror oʻsadi
Global tarmoq butun dunyoni qamrab oladi
Qurilmalar tobora qulaylashib boradi

Bio-texnologiyalar

Sunʼiy organlar yetishtiriladi
Kibernetik organlar yaratiladi
Genomlarni rasshifrovkasi tugallanadi
E.coli modellashtirish loyihasi boshlanadi
Qarishga qarshi kurashish boʻyicha ish olib boriladi

Nano-texnologiyalar

Oʻlchami 20 000 atomgacha boʻlgan nanomashinalar modellashtiriladi.
Nanoavtomobil»ning detallari yaratiladi
Kogno-texnologiyalar
Miya anglash faoliyatining tayanch tamoyillari
Bevosita interfeyslar yaratiladi
(harakat, koʻrish, eshitish)
• Samarali nootropiklar sotuvga chiqadi
• Miyaning mukammal xaritalari yaratiladi
• Miyani modellashtirish loyihasi yoʻlga qoʻyildi
Texnologiyalarning konvergensiyasi
• Robototexnika (nano-info)
• Virtualʼ reallik (kogno-info)
• Kiborgizasiya (bio-info)
• Sunʼiy intellekt (kogno-info)

• NBIC-konvergensiyaning

farqlanuvchi xususiyatlari:
1) Ilmiy va texnologik sohalardagi intensiv oʻzaro taʼsir;
2) Koʻrish va taʼsir kengligi— materyaning atom darajasidan aqlli tizimlargacha;
3) nihoyat — eng muhimi — inson rivojlanish imkoniyatlari oʻsishining texnologik istiqbol

“Рақамли иқтисодиёт” фанидан якуний назорат саволлари

Вариант №20
1.Рақамли иқтисодиёт экотизими кластери.
2.Рақамли иқтисодиётда мобиль технологиялар.
3.Корхонани рақамлаштириш.

Javoblar
1.Raqamli iqtisodiyot elektron mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish va ularni elektron tijorat orqali tarqatish asosida: “elektron mahsulotlarga ixtisoslashgan biznes ishlab chiqarish jarayonlarini, pul o’tkazmalarini amalga oshiradi, shuningdek internet texnologiyalardan foydalangan holda mijozlar bilan ishlash va ularni boshqarish bilan shug’ullanadi “R.K.Asanov”

Hozirgi vaqtda ilmiy adabiyotlarda "infratuzilma" atamasi bilan bir qatorda yoki uning o'rniga "ekotizim" atamasi qo'llanilmoqda.

1993 yilda biznesga nisbatan ekotizim atamasi J. Mur tomonidan ishlatilib, uni biologiyadan iqtisodiyotga o'tkazgan.

Deloitte Consulting tomonidan nashr etilgan Business Trends hisobotida ekotizimlar oladigan turli xil subyektlardan iborat dinamik va hamkorlikda rivojlanayotgan jamoalar bo’lib, ular o'zaro ta'sir va raqobat jarayonida yangi tarkib yarata olish hususiyatiga ega.
Bir tomondan ekotizimlar barqaror va bardoshlidir, boshqa tomondan ular doimiy ichki dinamik jarayonlar va transformatsiyalar bilan ajralib turadi. Ba'zi tizimlar (masalan, dasturiy ta'minot (DT) har doim nozik individualizatsiya yo'nalishi bo'yicha rivojlanayotgan bo'lsa, boshqa tizimlar, masalan, texnologik infratuzilma, aksincha, kichik o'yinchilarni birlashtiradi, singdiradi va boshqalarga resurslar, ma'lumot va platformalarni taklif etadi.
O’zida ichki raqobat va kooperasiyani tashkil qiluvchi o'zaro hamkor tashkilotlarning (kichik korxonalar, korporatsiyalar, universitetlar, ilmiy muassasalar, notijorat sektori tashkilotlari va b.) dinamik tarkibini ECOTIZIM deb atay boshlashdi
R.W.Ayres ekotizimning maqsadi kompaniyalarining o'z sheriklari bilan o'zaro aloqalarini takomillashtirish, o'zaro etakchi bo'ladigan innovatsion mahsulotlarni yaratishda ifodalangan raqobatbardosh ustunliklarni rivojlantirish ekanligini ta’kidlaydi. Uning fikricha, kompaniyalar uchun “sog’lom” ekotizimni qaror toptirish uchun innovasiyalar joriy etish va yangi aloqalarni o'rnatishi kerak.
HB "ekotizim" atamasi biznes aylanmaga nisbatan yaqinda kirib keldi.
Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish, barcha tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Xususan, elektron hukumat tizimini takomillashtirish, dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalarining mahalliy bozorini yanada rivojlantirish, respublikaning barcha hududlarida IT-parklarni tashkil etish, shuningdek, sohani malakali kadrlar bilan ta’minlashni ko‘zda tutuvchi 220 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish boshlangan.
Ilmiy adabiyotlarda biznes ekotizimiga quyidagi ta'rif berilgan. Bu tabiat xilma-xilligi bo'lgan atrof-muhit elementlarining barqaror ochiq tizimidir, ular o'rtasida doimiy ravishda resurslar almashinuvi jarayonlari bo'lib turadi, bu ham korporativ, ham mintaqaviy, milliy va integratsion darajalarda ishlashning barqarorligini ta'minlaydi
Umuman olganda, "ekotizim" atamasini ilmiy adabiyotlarda qo'llashning ma'nosi innovasiyalarni faol yaratish va amalga oshirish maqsadida tashkilotlar o'rtasida yaqin hamkorlik aloqalari va o'zaro aloqalarni o'rnatishga qaratilgan. Zamonaviy sharoitda chet ellik mutaxassislar o'zaro hamkorlik va sheriklikni afzal ko'rishadi. Darhaqiqat, raqamli iqtisodiyotning ekotizimi - bu intellektual, ishlab chiqarish, axborot va boshqa resurslarni birgalikda ishlatadigan va ularga kirish imkoniyatini beruvchi kompaniyalar to'plamidir. Resursni baham ko'rish barcha manfaatdor tomonlarga ekotizim miqyosidagi imtiyozlardan foydalanish imkoniyatini beradi. Hamkorlik va o'zaro aloqalardan tashqari, ekotizimdagi tashkilotlar o'rtasida raqobat mavjud, bu raqamli iqtisodiyotning o'ziga xos xususiyatlari tufayli ob'ektiv hodisadir.
ARPE (Elektron ishlab chiqaruvchilar va ishlab chiqaruvchilar assotsiatsiyasi) mutaxassislarining fikriga ko'ra, raqamli iqtisodiyot narxlar raqobatini kuchayishiga va faoliyat ko'lamiga talablarning oshishiga olib keladigan texnologiyalarni, dizaynlarni, jarayonlarni keng standartlashtirish bilan tavsiflanadi. Keng miqyosli va takrorlanadigan muvaffaqiyatli echimlarni yaratadigan kompaniyalar bozorni o'rta va eng yomonlari bilan bo'lishmaydilar, uni butunlay egallab olishadi. Har bir segmentda bozorning 40 foizini boshqaruvchi etakchi daromadning 80 foizidan ko'prog'ini oladi. Rahbar va qolgan ishtirokchilarning investitsiya imkoniyatlarida ulkan, tobora kengayib borayotgan bo'shliq mavjud. Bozorlarni monopollashtirish jarayoni, oligopolistik tuzilmalarning paydo bo'lishi, mamlakatlarning jahon bozoridagi ixtisoslashuvini mustahkamlaydi.

Ekotizim murakkab tuzilishga ega. Ekotizimning tarkibiy elementlarini tushunishda turli xil yondashuvlar mavjud.

Ekotizimni qator quyi tizimlar to'plami sifatida tasavvur qilish mumkin:
texnologik quyi tizim (kichik innovatsion korxonalar, startaplar, texnoparklar, biznes-inkubatorlar, akseleratorlar, klasterlar, assotsiatsiyalar va boshqalar)
moliyaviy quyi tizim (rivojlanish institutlari, venchur investorlar, venchur fondlar, biznes farishtalari, kraudfanding saytlari, banklar va boshqalar),
ilm-fan va ta'limning quyi tizimi (universitetlar, ilmiy-tadqiqot institutlari, ilmiy laboratoriyalar, yirik kompaniyalar tadqiqot bo'limlari),
axborot quyi tizimi (axborot markazlari va portallari, konferentsiyalar) , yarmarkalar, konsalting agentliklari va boshqalar),
kadrlarni qayta tayyorlash quyi tizimi,
innovatsiyalar transferining quyi tizimi (texnologiyalar uzatish markazlari, muhandislik markazlari, eksperimental konstruktorlik byurolari, patentlash, ekspertiza va sertifikatlashtirish tashkilotlari va boshqalar) va boshqalar.
Mualliflar ushbu yondashuvni oqilona va har qanday infratuzilmaning mohiyatini aks ettiruvchi deb bilishadi.

RAEK tahlilchilarining fikriga ko'ra, Rossiyada raqamli iqtisodiyotning ekotizimi – bu raqamli (axborot) texnologiyalar yordamida qo'shimcha qiymat yaratiladigan bozor segmentlaridir. Ekotizim uning markazlarga ajralishi orqali ko'rib chiqiladi. Hab (inglizcha, hub, so'zma-so'z - g'ildirak uyasi, markaz), umumiy ma'noda, qandaydir tarmoqning tuguni

Olimlar 7 ta xabni ajratib ko’rsatadilar:
davlat va jamiyat; marketing va reklama; moliya va savdo; infratuzilma va aloqa; media va ko’ngil ochish; kiberxavfsizlik; ta’lim va kadrlar.