R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

«Har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul
umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab
ishlari davlat nazoratidadir» 
deyilgan.
T a’lim — bu davlat tom onidan q a t’iy o ‘rnatilgan ta ’lim 
me’yorlarini o ‘rganish bo‘lib, shaxs, jamiyat va davlat manfaat- 
lari yo'lida, aniq m aqsadga qaratilgan t a ’lim -tarbiya jara- 
yonidir52.
T a’lim inson turmush tarzining ajralmas elementidir. Unga 
nafaqat moddiy jihatdan ta ’minlanish vositasi, balki salomat- 
lik hamda jamiyat hayotida muntazam ishtirok etish vositasi 
sifatida ham qaraladi. T a’lim har qanday rivojlangan jamiyat- 
ning asosi hisoblanadi. Madaniyat ta ’limsiz mavjud bo‘lmaydi. 
Bu jam iyatda adolatsizlik va tengsizlikni b artaraf etishning 
vositalaridan biridir.
0 ‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida xususan, 1997-yil 
29-avgustdagi «Ta’lim to ‘g‘risida»gi qonunda 
bilim olish huquqi
jin si, tili, yoshi, irqiy, milliy m ansubligi, e’tiqodi, dinga
52 Безуглов А.А., Солдатов С.А. Конституционное право России. —
М: Том I, 2001, 541-ст.
’ 
117

---

munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, xizmat turi, ijtimoiy mavqei, 
turarjoyi, 0 ‘zbekiston Respublikasi hududida qancha vaqt 
yashayotganligidan qat’i nazar, har kimga bilim olishda teng 
huquqlar kafolatlanishi mustahkamlangan.
Q on u nga k o ‘ra t a ’lim ning qu y idagi tu rla ri m avjud: 
maktabgacha ta ’lim; urn urn i у o‘rta ta ’lim; o‘rta maxsus, kasb- 
hunar ta ’limi; oliy ta ’lim; oliy o ‘quv yurtidan keyingi ta ’lim; 
k a d rla r m alakasin i oshirish va u larn i q ay ta tayy orlash ; 
maktabdan tashqari ta ’lim.
Bilim olish huquqi:
— Davlat va nodavlat ta ’lim muassasalarini rivojlantirish;
— Ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda ta ’lim 
olishni tashkil etish;
— T a’lim va kadrlar tayyorlash davlat dasturlari asosida 
bepul o ‘qitish, shuningdek, ta ’lim muassasalarida shartnoma 
asosida to ‘lov evaziga kasb-hunar o ‘rgatish;
— Barcha turdagi ta ’lim muassasalarining bitiruvchilari 
keyingi bosqichdagi o ‘quv yurtlariga kirishda teng huquqlarga 
ega bo‘lishi;
— Oilada yoki o ‘zi mustaqil ravishda bilim olgan fuqaro- 
larga akkreditatsiyadan o ‘tgan ta ’lim muassasalarida eksternat 
ta rtib id a a tte s ta tsiy a d a n o ‘tish h u q u q in i berish o rq ali 
ta ’minlanadi.
Abu Nasr Forobiyning uqtirishicha, iloji bo‘lsa oldin tarbiya, 
so‘ngra ta ’lim berilishi lozim.Uyda, oilasida yaxshi tarbiya 
ko ‘rgan bola ixlos va ishonch bilan ta ’lim olishga, ilm-fanni 
o ‘rganishga intiladi.
A gar yoshlarda m a ’naviy k am olot yetishm asa, u lard a 
ishtiyoq sust bo‘ladi. Ana shularni hisobga olib, Forobiy avval 
yoshlarni tarbiyalab, mehnat qilish va kasb-hunarni o ‘rgatib, 
keyin ta ’lim berish lozim, deya ta ’kidlaydi»53.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida umumiy ta ’lim­
ning davlat tomonidan bepulligi kafolatlab qo‘yilgan. Bu esa 
bir to m o n d an aho linin g t a ’lim olishga bo lgan ijtim oiy 
ehtiyojini qondirishda bosh huquqiy asos va ancha insonparvar, 
demokratik xususiyat kasb etadi.
J a h o n d a san oq li d av latla rd a m avjud b o 'lg a n k a d rla r 
tayyorlash sohasida maxsus dastur, ya’ni «Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturi» Oliy Majlis tom onidan qabul qilinib, yuqori 
m alakali k ad rlar tayyorlashning zam on talablariga javob