R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

49 Karimov I.A. 0 ‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura.
— Т.: « 0 ‘zbekiston», 1993, 43-bet.
108

---

huquqlar «har kim», siyosiy huquqlar «fuqarolar» deb aniq 
yo‘naltirilganligida o ‘z ifodasini topgan.
Siyosiy h u q u q la rn in g fu q aro lik b ilan b o g ‘liqligi, uni 
demokratik davlatlarda har bir fuqarolarning tabiiy huquqlari 
hisoblanm asdan va ular davlat tom onidan berilgan hosila, 
ikkinchi darajali huquqlar deb tushunilishi to ‘g‘ri emas. Aynan 
ularning ushbu xarakteriga k o ‘ra ham bu huquqlar davlat 
tomonidan berilgan va o ‘rnatilgan huquqlar sifatida qaralishi 
mumkin emas. Davlat ularni insonlarning shaxsiy huquqlari 
singari tan oladi, ularga rioya etadi va muhofaza qiladi.
Saylov huquqi passiv va faol turlarga b o ‘linadi. Saylash 
huquqi 
faol huquq 
hisoblanadi. Saylash huquqiga 
18 
yoshga 
to ‘lgan fuqarolar ega b o ‘ladilar va ular ushbu huquq orqali 
harak atd ag i qonunchilikka m uvofiq u yoki bu lavozimga 
nomzodni ilgari surishi mumkin. Sud tomonidan muomalaga 
layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek, ozodlikdan 
mahrum etish joylarida saqlanayotganlar saylanishi mumkin 
emas va saylovda qatnashmaydilar.
Passiv saylov huquqi 
davlat hokimiyati organi yoki mahalliy 
o ‘z in i-o ‘zi b o sh q arish o rg a n la rig a say lan ish h u qu qi 
hisoblanadi. Passiv saylov huquqi davlat hokimiyati organi yoki 
mahalliy o ‘zini-o‘zi boshqarish organining xarakteriga bog‘liq 
ravishda turli yoshlarda q o ‘lga kiritiladi. Masalan, 0 ‘zbekis- 
ton R espublikasi Prezidenti lavozimiga 35 yoshdan kichik 
bo‘lmagan, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatligiga 25 
yoshga, mahalliy vakillik organlariga 21 yoshga to ‘lgan shaxs- 
largina saylanish huquqiga ega bo‘ladilar.
0 ‘zb ekiston R esp u b lik asid a saylovlar um um iy, teng, 
to ‘g‘ridan-to‘g‘ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish 
yo‘li bilan o ‘tkaziladi.
O ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 32-moddasida 
« 0 ‘zbekisiton Respublikasining fuqarolari jam iyat va davlat 
ishlarini boshqarishda bevosita ham da o ‘z vakillari orqali 
ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o ‘zini- 
o ‘zi boshqarish, referendumlar o ‘tkazish va davlat organlarini 
demokratik tarzda tashkil etish yo‘li bilan amalga oshiriladi» 
deyiladi. Fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda 
ishtirok etish huquqi huquqiy-demokratik davlatning muhim 
prinsiplaridan biri bo‘lib xizmat qiladi.
0 ‘zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat hokimiyati- 
ning vakillik organlariga va o ‘zini-o‘zi boshqarish organlariga 
saylanish va saylash, shuningdek, referendumda ishtirok etish
109

---

huquqiga egadirlar. H ar bir saylovchi bir ovozga ega. O lz 
xohish-irodasini bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan 
kafolatlanadi. Demokratiyaning asosiy shakllaridan biri bu — 
d av lat va ja m iy a t h a y o tin in g m uhim m u am m o larin in g
umumxalq muhokamasida o ‘z yechimini topishi referendum 
hisoblanadi.
1994-yil 5-mayda 0 ‘zbekiston Respublikasining «Fuqaro- 
lar saylov huquqlarining kafolatlari to ‘g‘risida»gi qonuni qabul 
qilindi. Unga k o ‘ra:
Saylov huquqi fuqarolarning referendumlarda, 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti saylovida va hokimiyatning vakillik 
organlari saylovida qatnashishi orqali amalga oshiriladi.
Saylovchilar qayerda b o ‘lishlaridan q a t’i nazar, ularga 
referendumlarda, 0 ‘zbekiston Respublikasi Pezidenti saylovida 
va hokim iyatning vakillik organlari saylovlarida bevosita 
qatnashish huquqi kafolatlanadi.
O ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 33-moddasida 
ko‘rsatilishicha: «Fuqarolar o ‘z ijtimoiy faolliklarini 0 ‘zbekis- 
ton Respublikasi qonunlariga muvofiq mitinglar, yig‘ilishlar 
va namoyishlar shaklida amalga oshirish huquqiga egadirlar. 
H okim iyat organlari faqat xavfsizlik nuqtai nazaridangina 
bunday ta d b irla r o ‘tk azilishini to 'x ta tis h yoki taq iq lash 
huquqiga ega».
Fuqarolarning o ‘z ijtimoiy faolliklarini mitinglar, yig‘ilish- 
lar va nam oyishlar yo‘li bilan amalga oshirish huquqlarini 
0 ‘zbekiston Respublikasi tan oladi va kafolatlaydi.