R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

118 Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. T. 10.
— T: « 0 ‘zbekiston», 2002, 33-bet.
287

---

mumkin emas. Y uridik kasblarni egallagan kishilar bunday 
xususiyatlarga ega bo'ladi. Shuning uchun ham, ular sudda 
o ‘zini himoya qilishga muhtoj kishilarga yordam berishi kerak.
Qonunning buzilishida olib kelgan barcha xatti-harakat, 
qarorlar yoki vakolatlarning oshirib yuborilishi yoxud kim- 
ningdir huquqlarini poymol qilish kabi hollar ustidan sudga 
shikoyat bilan m urojaat qilish mumkin. Bundan tashqari, 
nafaqat Konstitutsiyaviy, shu bilan birga boshqa barcha huquq- 
lar va erkinliklar ham sud himoyasida b o ‘ladi. Konstitutsiya 
kafolatlab q o ‘ygan va qonun yoki shartnom ada belgilangan 
huquqlarning him oyasi m asalasida sudga m u rojaat qilish 
m um kin. Buzilgan huquqning xususiyatiga q arab , ularni 
himoya qilish tegishlicha Konstitutsiyaviy fuqarolik, m a’muriy, 
jin o y at va x o ‘jalik sud ishlarini yuritish tartib id a am alga 
oshirilishi mumkin.
Aybsizlik prezumsiyasi 
tamoyili 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasining 26-moddasida «Jinoyat sodir etganlikda 
ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda 
oshkora ko‘rib chiqib, uning aybi aniqlamaguncha, u aybdor 
hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o ‘zini himoya 
qilish uchun barcha sharoitlar ta ’minlab beriladi».
Ushbu tamoyil faqat ishlarni jinoyat sudida к о ‘rib chiqish 
asosida amal qiladi, aybsizlik prezumsiyasi inson huquqlari 
sohasidagi nufuzli xalqaro hujjatlar: inson huquqlari Umum- 
jahon Deklaratsiyasi (11-modda), Fuqarolik va siyosiy huquq- 
lar to ‘g‘risidagi xalqaro pakt (14-modda), Inson huquqlari va 
asosiy erkinliklarini him oya qilish t o ‘g ‘risidagi Y evropa 
Konvensiyasi (6-modda 2-qism) qoidalariga muvofiq keladi. 
Odil sudlovni am alga oshirishning ushbu K onstitutsiyaviy 
tamoyili ayblanuvchining nafaqat jinoyat protsessidagi, shu 
bilan birga, u subyekt sifatida qatnashadigan barcha ijtimoiy 
m u n o sab a tlarid ag i huquqiy m aqom ini belgilaydi. H atto
ayblanuvchi hibsda saqlanayotgan bo‘lsa, sud hukmi qonuniy 
kuchga kirgunga q adar uning m ehnatga oid, ommaviy va 
boshqa huquqlari hamda erkinliklari saqlanib qoladi.
Umuman olganda, ushbu Konstitutsiyaviy me’yor bevosita 
amal qiladigan me’yor bo‘lib, sudning qonuni kuchga kirgan 
ayblov hukmi bo'lm agan taqdirda har qanday shaxs bilan 
ay b d or bilan m uom ala qilgandek m u om alad a b o ‘lishini 
taqiqlaydi. Biroq ushbu ayblanuvchi (gumon qilinuvchi) jinoyat 
sodir qilganligi to ‘g‘risida asosli gumon mavjud bo lganida, 
bunday shaxsning ayrim huquqlari (masalan, erkin yurish,
288

---

yozishm alar, pochta va telegraf xabarnom alarini olish va 
yu b o rish h u q u q la ri) q o n u n d a n az a rd a tu tilg a n ta rtib d a
cheklanishi mumkin. Q onuniy kuchga kirgan oqlov hukmi 
aybsizlik prezumsiyasi tamoyiliga muvofiq aybsiz, deb e’lon 
qilinishini bildiradi.
O ‘zbekiston Respublikasi K onstitutsiyasining 113-mod- 
dasiga k o ‘ra, barcha sudlarda ishlar ochiq ko'riladi. Ishlarni 
ochiq majlisda tinglashga qonunda belgilangan hollardagina 
yo‘l qo‘yiladi. «Har bir kishi har qanday jinoiy ayblovni, unga 
qo‘yilayotgan jinoiy ayblovni k o ‘rib chiqishda yoki qandaydir 
fuqarolik jara y o n id a uning huquqlari va m ajburiyatlarini 
belgilashda ishning qonun asosida tashkil etilgan vakolatli, 
mustaqil va xolis sud tomonidan adolatli va oshkora tartibda 
ko‘rib chiqish huquqiga ega» dir.
«Sudlar to ‘g‘risida»gi qonunning 7-moddasi sudlov ishlarini 
yuritishning oshkoralik tam oyilini nazarda tutadi. Ushbu 
modda mazmunidan shunday xulosa kelib chiqadiki, «oshkora­
lik» tam oyili «sudda ishlarni ochiq k o ‘rish» atam asining 
sinonimi sifatida ishlatiladi. Bu tamoyil, FPKning 10-moddasi, 
X PK ning 8-m oddasi va JP K n in g 19-m oddasi bilan ham 
tartibga solinadi.
U ning m ohiyati shundan ib o ratk i, u yoki bu sud ishi 
b o ‘yicha protsess ishtirokchisi b o ‘lmagan fuqarolarning ishini 
k o ‘rib chiqishda, sud m uhokam asi p aytida ishtirok etish 
imkoniyati ta ’minlanadi. Bu sud faoliyatining yaxshilanishiga 
k o ‘m aklashadi, uni vujudga keltiradigan m asalalarning hal 
etilishiga k o ‘proq m as’uliyat bilan yondashishga m ajbur 
qiladi, fu q a ro la rn i q o n un iy likn i m u sta h k am lash ru h id a 
tarbiyalashga ta ’sir k o ‘rsatadi, tevarak- atrofdagilar uchun 
profilaktik ahamiyat kasb etadi va shu tariqa, jamoatchilik- 
ning odil sudlov ustidan nazorat yuritishining o ‘ziga xos shakli 
hisoblanadi.