34
Barcha materiallar va qotishmalar uchun TEYK ning temperaturaga
funksional bog‘liqligi murakkab bo‘lib, uni analitik ifodalash ancha qiyin.
Platinorodiy-platina jufti bundan istisnodir. Bu juftlik uchun TEYK bilan
temperatura orasidagi bog‘lanish 300° dan
1300°С
gacha bo‘lgan
oraliqda sovuq
ulanma temperaturasi
0°С
bo‘lganda yetarlicha aniqlikda parabolaga mos keladi:
( , ) = + +
,
(6.12)
bunda a, b va s surma (630,5°С), kumush (960,8°С) va oltin (1063,0°С)
larning qotish temperagurasi bo‘yicha aniqlanadigan doimiylar.
Metall termoelektrodli termoelektr termometrlarning quyidagi turlari
qo‘llanadi. Ularning xarakteristikalari 6.1-jadvalda keltirilgan.
Xromel-kopelli
(56% С + 44%
)
termoelektr termometrlar standart
termometrlar orasida eng katta o‘zgartish koeffitsiyentiga ega (70 — 90 mkV/°S).
Termoelektrod diametri 1 mm dan kam bo‘lgan termometrlar uchun chegaraviy
qo‘llanish davri 600°С dan kam va, masalan, diametri 0,2…0,3mm bo‘lgan
termoelektrodlar uchun faqat 400°С ni tashkil etadi. Yuqorigi o‘lchash chegarasi
kopelli elektrodlar xarakteristikalarining barqarorligiga bog‘liq.
Nikelxrom-nikel alyuminiyli (
94%
+ 2% + 2,5 %
+ 1 %
+
0,5%
qo‘shilma) termometrlar turli muhit temperaturalarini
keng chegaralarda
o‘lchash uchun qo‘llaniladi. Ular avval xromel-alyumelli termometrlar deb
yuritilar edi. Nnkel-alyuminiy simdan tayyorlangan termoelektrod oksidlanishga
nikel-xromga nisbatan kamroq chidamli. Qo‘llanishning yuqorigi chegarasi
termoelekgrod diametriga bog‘liq. Diametri 3—5 mm bo‘lgan termoelektrodlar
uchun
qo‘llanishning
yuqorigi
chegarasi
nikel-xrom-nikel-alyuminiyli
termometrlarda 1000°С ni tashkil etadi. 0,2 — 0,3 mm diametr uchun 600°С dam
ortiq emas.
Platinorodiy (90% platina 10% rodiy)-platinali termoelektr termometrlar
uzoq vaqt davomida 0 dan 1300°С temperatura oralig‘ida,
qisqa vakt davomida
1600°С gacha bo‘lgan oraliqda ishlashi mumkin. Mazkur termometrlar
oksidlanadigan va neytral muhitlarda darajalash xarakteristikasining barqarorligini
saqlaydi. Tiklanadigan atmosferada platinorodiy-platinali termometrlar ishlay
olmaydi, chunki termometr termo EYKining keskin o‘zgarishi yuz beradi. Bular
ulardan foydalanish maksadiga qarab etalon, namuna va ish termometrlari a
bo‘linadi. To‘g‘ri ishlatilganda darajalash uzok vaqt davomida o‘zgarmaydi.
Kamchiliklariga termoelektr termometrlarning boshqa turlarinikiga nisbatan TEYK
kamligini kiritsa bo‘ladi. Termoelektrod simi diametri 0,3 yoki 0,5
mm ni tashkil
etadi.
Platinorodiy
(30%
rodiyli)-platinorodiyli
(6%
rodiyli)
termoelektr
termometrlar uzoq vaqt davomida temperaturalarning +300° dan to 1600°S gacha
oralig‘ida, qisqa vaqt davomida 1800°С gacha qo‘llaniladi. Musbat elektrod —
30% rodiy va 70% platina qotishmasidan, manfiy elektrod —6% rodiy va 94%
platina kotishmasidan tashkil topgan. Mazkur termometrlar platinorodiy-platinali
termometrlarga qaraganda darajalash xarakteristikalarining barqarorligi yuqoriligi
bilan ajralib turadi, ammo bu termoelektrodlar ham
tiklanadigan muhitda yomon
ishlaydi.
Platinorodiy-platino-rodiyli
termometrlarda
termo
EYK
35
temperaturalarning
0. . . ± 3100℃ ± 1000℃
intervalida ozgina hosil bo‘ladn, bu hol
esa sovuq ulanmalar temperaturasiga tuzatish kiritishni talab etmaydi.
Volframreniy-volframreniyli (TVR — 5/20 va TVR —10/20) termoelektr
termometrlar uzoq vaqt davomida 0° dan 2200°С gacha temperaturalarni va qisqa
vaqt davomida 2500°С gacha, shuningdek, vakuumda, neytral va tiklanadigan
muhitlarda temperaturalarni o‘lchashga mo‘ljallangan. Musbat termoelektrod 95%
volframdan va 5% reniydan yoki 90% volframdan va 10% reniydan tashkil topgan
qotishma, manfiy elektrod 80% volframdan va 20%
reniydan tashkil topgan
qotishma.
Termoparalarning ba’zi turlari (mis-kopelli, xromel kopelli, volframreniy-
volframreniyli BP 5/20 yoki BP 10/20) uchun avvalgi nomlari va darajalash
xarakteristikalari ham qoldi. SEV standarti bu termoparalar uchun hech qanday
belgilashlar kiritmadi. Boshqa tur termoparalar uchun yangi nomlar va belgilashlar
kirititildi: nikelxrom-nikelalyuminiyli termopara, K turi,
avvalgi nomi xromel-
alyumelli va belgilanishi XA; darajalash xarakteristikasi o‘zgarmay qoldi.
Platinorodiy-platinali
va
platinorodiy-platinorodiyli
termoparalar
uchun
belgilashlar o‘zgaradi (PP o‘rniga S, PR o‘rniga V kiritiladi) va darajalash
xarakteristikasi o‘zgaradi. Bundan tashqari, avvalda seriyali ishlab chiqarilmagan
qator yangi termoparalar joriy qilinadi:
Mis—mis-nikelli (mis-konstantan termoparasiga yaqin) T turi, temir-mis-
nikelli (temirkonstantan termoparasiga yaqin) J turi va nikal-xrom-mis nikelli, YE
turi.
6.5-rasmda
ba’zi
standartlashtirilgan
termoelektr
termometrlarining
EYKi
bilan
temperatura orasidagi bog‘lanish ko‘rsatilgan.
TXK
turidagi
termopara
boshqa
standart
termoparalarga
qaraganda ancha katta TEYK
hosil qila oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
