38
Doimiy magnit 1 ning qutb uchlari 2 va tayanch tovonostlari 8 da
aylanadigan o‘qlarda joylangan o‘zak 3 orasidagi havo oralig‘ida ramka 5 bor.
Ramkaning uchlari o‘qlar 7 ga ulangan Ramkaga kronshteyn 9, strelka 10
ulangan. Strelkaning uchi shkala 11 bo‘ylab siljiydi. Ramka termopara zanjiriga
ulanganda spiral-prujina 6 orqali keladigan tok ramkadan o‘tadi. Ramkaning
chulg‘ami orqali tok o‘tganda hosil bo‘lgan magnit
maydoni bilan doimiy magnit
maydon o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir natijasida aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi, shu
sababli ramka strelka 10 bilan birga aylanadi. Spiral 6 bu aylanishga teskari ta’sir
qiladi. Ramkada qaror topgan har bir tokning qiymatiga, ya’ni termopara TEYKiga
strelkaning muayyan bir vaziyati to‘g‘ri keladi. Tok o‘tmagan paytda elastik
prujinalar 6 ramkani boshlang‘ich vaziyatga qaytaradi, strelkaning shkala
11bo‘yicha ko‘rsatishi esa nolga teng bo‘ladi. Kronshteyn 9
strelkani muvozanat
holatida saqlash uchun posangi 4 bilan ta’minlangan. Asbob shkalasi °С da
darajalangan. Ramkadan o‘tayotgan tok bilan doimiy magnit maydon orasidagi
o‘zaro ta’sir tufayli paydo bo‘lgan aylantiruvchi moment quyidagi ifoda orqali
aniqlanadi.
,
1
J
B
С
M
айл
(6.13)
bu yerda M
айл
—
aylantiruvchi moment; С
1
— ramkaning geometrik hajmi
va chulg‘amlari soni bilan aniqlanadigan doimiy koeffitsiyent,
В —
zazordagi
magnit induksiyasi;
J —
ramkadagn tok.
Aylanishga teskari ta’sir etuvchi moment
,
2
тес
E
С
M
(6.14)
bu yerda С
2
—elastik element (spiral-prujina yoki cho‘zilgan tolalar)
hajmidan aniqlanadigan
doimiy koeffitsiyent; Е —spiral prujinalarning elastiklik
moduli yoki cho‘zilgan tolalarning siljish moduli; φ — elastik elementning burilish
burchagi. Agar М
айл
-М
тес
ya’ni muvozanat holati bo‘lsa,
.
1
2
J
B
С
E
С
(6,15)
U holda
.
2
1
J
E
B
C
J
Е
В
С
С
(6.16)
Asbob konstruksiyalari parametrlariga bog‘liq bo‘lgan
С, В, Е
kattaliklar
o‘lchash jarayonida o‘zgarmaydi, shuning uchun
,
J
K
(6.17)
Bu yerda
.
Е
В
С
К
(6.17) ifodadan pirometrin millivoltmetr shkalasi chiziqli ekanligini ko‘rish
mumkin.
Asbob ko‘zg‘aluvchan sistemasining burilish burchagi ramkadan o‘tayotgan
tok kuchidan tashqari yana termopara, ulaydigan simlar va millivoltmetrlarning
ichki qarshiligiga ham bog‘liq:
M
C
T
T
R
R
R
E
K
KJ
(6.18)
39
bu
yerda Е
т
— TEYK: R
T
— termopara karshiligi; R
С
— ulaydigan simlar
qarshiligi; R
M
— millivoltmetrning ichki qarshiligi.
(6.18) ifodadan asbob strelkasining chetga chiqishi TEYK ning o‘zgarmas
qiymatida zanjirning turli qarshiliklariga bog‘liq ekanligi ko‘rinib turibdi. Shuning
uchun asbobning darajalanishi zanjir tashqi qismining muayyan qarshiligida (R
аш
=
R
т
+ R
c
) bajariladi va qo‘shimcha xatolarga yo‘l qo‘ymaslik uchun pirometrik
millivoltmetrni montaj qilish protsessida shu qarshilik aniq saqlanishi shart.
Odatda, tashqi qarshilikning darajali miqdori 0,6; 1,6; 5; 15; 25 Omga teng bo‘lib,
asbobning shkalasi va pasportida ko‘rsatiladi. Tashqi
qarshilikni millivoltmetr
shkalasida ko‘rsatilgan qarshilikka tenglashtirish uchun o‘zgaruvchi qarshilikdan
foydalaniladi.
O‘lchash asbobi, sifatida ishlatiladigan millivoltmetrli termoelektrlar
komplektining kamchiligi o‘lchash asbobida tok mavjudligidir. Tok miqdoriga,
ya’ni millivoltmetrning ko‘rsatishiga TEYKdan tashqari zanjirning qarshiligi ham
ta’sir qiladi:
.
M
C
T
R
R
R
R
Har bir qarshilikning o‘zgarishi o‘lchashda sodir bo‘ladigan
xatoga olib
keladi. Noqulay sharoitda bu xato asosiy xato miqdoridan (aniqlik klassidan) oshib
ketishi mumkin.
Texnik millivoltmetrlarda ramka qarshiligining millivoltmetr umumiy
qarshiligiga nisbati 1:3 dan ortiq emas. Millivoltmetrning umumiy qarshiligini
orttirib borilsa, uning temperaturali koeffitsiyenta kamayib boradi. Shu bilan atrof-
muhit temperaturasi tebranishidan kelib chiqadigan xatolik ham kamayadi. Agar
termopara erkin uchlarining temperaturasi o‘lchash jarayonida keng chegaralarda
o‘zgarsa, unda ko‘prik sxemasidan foydalangan
holda sovuq ulanmalar
temperaturasini kompensatsiya qilish usuli qo‘llaniladi.
Sanoatda va laboratoriyalarda qo‘llaniladigan millivoltmetrlar ko‘rsatuvchi,
o‘zi yozuvchi va boshqariladigan bo‘lishi mumkin. Konstruksiyasining bajarilishi
nuqtai nazaridan asboblar shchitda o‘rnatiladigan va ko‘chma bo‘ladi. Ko‘chma
asboblar uchun 0,2; 0,5 va 1,0 (GOST 9736 — 80), shchitda o‘rnatiladigan 0,5; 1,0
va 1,5 aniqlik klasslari belgilangan.
Millivoltmetr shkalasida u bilan bir komplektda ishlaydigan termopara yoki
to‘la nurlanish pirometrning darajalanishi ko‘rsatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
