План – конспект занятия по ознакомлению с окружающим

ISSUE 9. SENTABR 
hikoyatlarda ham muallif ilgari surmoqchi 
bo‗lgan g‗oya safar motivi orqali yuzaga 
chiqadi, qahramonlar o‗zligini, xarakter-
xususiyatini safar chog‗ida namoyon 
qiladilar. 
Har qanday epik ijod, birinchi navbatda, 
ertak va dostonlar ham o‗z qurilmasiga ega. 
Motiv ana shu qurilmada asosiy o‗rin 
tutadi. Shunday ekan, folklor asarlar tahlili 
motivlar tahlili orqali amalga oshmog‗i 
kerak. Epik asarlardagi motivlarni aniqlash, 
har bir motivning boshqa motivlar bilan 
bog‘liq jihatlarini, ichki harakat va 
xususiyatlarini, badiiy estetik vazifalarini 
tahlil etish folklorshunoslikdagi muhim 
vazifalardan biridir [ 5:137]. Shunga ko‗ra
motiv tushunchasiga folklorshunoslikda 
juda ko‗plab ta‘rif berilgan va shu sohaga 
oid tadqiqotlarning deyarli barchasida ushbu 
atamaga alohida e‘tibor qaratilgan. Rus 
olimlari V.Propp, B.Putilov va
A.N.Veselovskiyning qarashlariga tayangan 
holda chiqarilgan xulosalar o‗zbek 
folklorshunosligida ham yetarli. Motivlar 
birlashib, syujet xalqalarini yuzaga keltirar 
ekan [ 6: 494] , hech bir epik asar faqat 
birgina motivga tayanmasligi, bir-birini 
to‗ldiruvchi yoki biri ikkinchisini yuzaga 
keltiruvchi motivlar birlashib syujetni 
tashkil etishi ayon haqiqat. Ya‘ni birgina 
motivning o‗zini ajratib olib o‗rganish 
imkonsiz. Turli motivlar tadqiqiga 
bag‗ishlangan ilmiy izlanishlarda motivlar 
o‗rtasidagi aloqadorlik masalalari ochib 
berilgan. Zero, xalq dostonlari va ertaklari 
syujetida befarzandlik, g‗ayritabiiy tug‗ilish, 
tush , safar, sinov kabi motivlar bir-birini 
taqozo etadigan yondosh motivlar desak, 
adashmaymiz. Folklorshunos olim Jabbor
Eshonqul ―Ozodachehra‖, 
―G‗ulombachcha‖, ―Susambil‖, 
Bulbuligo‗yo‖, ―Qiron aka‖ ertaklarida
qahramon ma‘lum tushni ko‗rgach safarga 
otlanishini qayd etsa [5:139], Shahnoza 
Nazarova shartlarning qo‗yilishi, bajarilishi, 
syujetdagi joylashuvi, sinov motivlarining 
safar motivlari bilan parallel kelishini ―Sirli 
gilamcha‖, ―Kenja botir‖, ―Baxt izlagan 
yigit‖, ―Cho‗loq bo‗ri‖, ―Bulbuligo‗yo‖ 
ertaklari tahlili misolida yoritishga harakat 
qiladi [7:109]. Darhaqiqat, ―Bulbuligo‗yo‖ 
ertagida oltin qushni izlab safarga chiqish 
kenja shahzodaga tushida ayon bo ‗ladi(tush 
– safar motivi): ―Podshohning kenja o‗g‗li 
tush ko‗ribdi, tushida bir parcha bulut uzilib 
qo‗yniga tushibdi. Cho‗chib uyg‗onibdi va 
podshohning yoniga kelib: Ey otajon! 
Menga ham safar yo‗li tushdi. Tush 
ko‗rdim, tushimda safarga chiqishni xush 
ko‗rdim. Yaxshilik bilan javob bersangiz 
ham, yo‗q desangiz ham ketaman, - debdi‖. 
[4:99] Parchadan ko‗rinib turibdiki, tushida 
―bir parcha bulutning uzilib tushishi‖ni 
kenja botir safarga chiqishga ishora deb 
bilmoqda. O‗z ixtiyorlari bilan avvalroq 
safarga chiqqan ikki aka ―Borsa kelar‖ va 
―Borsa xatar‖ yo‗llarini tanlab hech qanday 
natijaga erisholmaydilar, aksincha, kenja 
ukalariga nisbatan zulm qilib, oyoq-
qo‗llarini yaralab, cho‗l-u biyobonga tashlab 
ketadilar. Bu yerda ―bir parcha bulut‖ni 
imkonsiz, juda olis, qo‗l yetmas bir narsa 

---

- 169 - 
Volume 1 Issue 05, May 2021
ISSN 218