П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

ТЕКШИРУВ САВОЛЛАРИ
1. Ҳаёт ва уни вужудга келиши ҳақида нималар биласиз?
2. Биосфера нима?
3.Биосферани ер қобиқларидан бири сифатида ажратилишини асослаб беринг.
4. Табиатда юз берадиган модда ва энергия ҳаракатида тирик организмларнинг
тутган ўрнини тушунтиринг.
5. Инсон ва уни тирик организмлар орасида тутган ўрнини изохлаб беринг
6. Онгли қобиқ «ноосфера» дейилганда нимани тушунасиз? 
1.5. ТАБИИЙ РЕСУРСЛАР ТАСНИФИ
Табиий ресурслар деб табиатда мавжуд бўлган, инсонлар томонидан
яратилмайдиган, жамиятнинг моддий ва маънавий эҳтиёжларини қондириш ҳамда хўжалик
фаолиятларини ривожлантириш учун хизмат қиладиган табиий объектларга, шароитларга ва
жараёнларга айтилади. Табиий ресурслар фойдаланиш соҳасига кўра ишлаб чиқариш,
соғлиқни сақлаш, маданий, илмий ва бошқа ресурсларга, табиатнинг у ёки бу

---

компонентлари таркибига кўра эса сув, ўрмон, минерал, энергия ва бошқа ресурсларга
ажратилади. Мамлакатни табиий ресурсларга бойлиги унинг иқтисодини
ривожлантиришнинг муҳим шартидир, аксинча, захираларини камлиги ёки умуман йўқлиги
ишлаб чиқариш кучларини ривожлантириш имкониятини бермайди. Шуни ҳам таькидлаш
жоизки, бу қонуниятни ҳар доим ҳам тўғри деб бўлмайди. Дунёда шундай мамлакатлар
борки, улар жойлашган ҳудудда минерал ресруслар умуман йўқ ёки бўлса ҳам жуда оз
миқдорда, шунга қарамасдан ривожланган мамлакатлар қаторига киради. Масалан, Япония,
Жанубий Кория, Сингапур ва бошқалар. Бу мамлакатларда ишчилар, мухандислар ва техник
ходимларнинг юқори малакага эгалиги, фан-техника тараққиёти учун яратилган шароитлар
саноатни ривожлантиришда энг муҳим омилларидан ҳисобланади. Ишлаб чиқариш
кучларини ривожлантириш жамият муносабатлари ҳарактери билан белгиланади. Кўплаб
секинлик билан ривожланаётган мамлакатлар ривожланган мамлакатларни хом ашё ва
энергия ресурслари билан таъминловчи мамлакатларга айланиб қолганлар. Ўзбекистон
Республикаси ўзининг моддий бойликлари ва маънавий салохиятини юқорилиги билан
бошқа мустақил давлатлардан кескин фарқ қилади. Чунки бу ҳудуд юқорида айтиб
ўтилганидек, мамлакат ривожининг муҳим шарти ҳисобланган ер ости ва ер усти
ресурсларига бой. Япония, Корея, Сингапур давлатларидаги каби ёшларни илм олишга
бўлган интилишлари, улар учун яратилган шарт-шароитлар, энг муҳими узоқ ўтмишдан
мерос бўлиб келаётган маънавий қадрятларимиз Ўзбекистоннинг тезлик билан
ривожланиши учун муҳим омил бўла олади.
Жамиятни маълум ривожланиш даври давомида табиий ресурслардан фойдаланишда
уларни реал ва потенциал ресурсларга ажратилади.