P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Tarixiy  psixologiya

Bu  fan  o n g n in g   h a m d a   in so n   sh ax sin in g   p a y d o   b o 'lis h i  va  tarix iy  

taraq q iy o t  b o sq ich larig a  oid  m asalalarn i  o 'rg a n a d i.

Bu  m asalalarn i  o 'ig a n is h g a   b o 'lg a n   qiziq ish ,  a so san ,  ijtim oiy  tarixiy 

fa n la m in g  ta ra q q iy o ti  m u n o sab ati  b ilan   p a y d o   b o 'ld i.  In so n   ongi  ta ra q q i­

yoti  tarix id a,  a lb a tta ,  en g   qiziqarlisi  ib tid o iy   o n g   xususiyatlari  haqidagi 

m asaladir,  o ng  fu n k siy a larid an   esa  en g   qiziqarlisi  in so n   tafak k u rid ir.

X IX  

a sr  oxiri  va  XX  a sr  b o sh larid ag i  b u rju a   fan id a  T e y lo rn in g   « Ib ti­

doiy  m ad an iy ati» ,  F ra y z e m in g   « O ltin   shoh»  asarlari  va,  ay n iq sa,  Levi- 

B ryulning « M ad an iy atn in g  b osqichlaridagi ja m iy a tla rd a  ta fak k u r fu n k siy a­

lari»,  « Ibtidoiy  tafak k u r»   n o m li  kito b lari  m a sh h u r  edilar.

Lcvi-Bryul  ibtidoiy o d a m n in g  tafakkuri  hozirgi  z a m o n  o d am in in g   m a n ­

tiqiy  ta fak k u rid an   tu b d a n   farq  qiladi:  u  m a n tiq a n   o ld in   (u n d a   zid d iy at 

q o n u n i  in k o r  q ilad i)  p ay d o   b o 'lib ,  tab iiy   va  g 'a y rita b iiy   n arsa la rn in g   far- 

qiga  b o rm av d i,  d eb   d a ’vo  qildi.

L ev i-B ry u ln in g   ay tish ic h a ,  ib tid o iy   o d a m n in g   ta s a w u rid a   dastlabki 

sa b a b   b ila n   o x irg i  o q ib a t  b e v o s ita   b o g 'la n g a n d ir ;  bu  o 'r i n d a   o ra liq  

b o g 'la n ish la r  in k o r  q ilin a d i.  L ev i-B ry u ln in g   fik rich a,  b u n d a   d ax ld o rlik  

q o n u n in i  (p arp itsip siy a)g a   am a l  q ilin ad i.  U n in g   b oy  e tn o g rafik   m a te ria l-

---

lari va b a ’zi xulosalari  a n c h a   a h am iy atg a ega,  lekin u n in g  ib tid o iy  ta fa k k u r­

n in g   m a d a n iy   o d a m   ta fa k k u rid a n   sifat  jih a tid a n   farq  qilishi  h aq id ag i  q o i­

dasi  ilm iy jih a td a n   ta n q id   qilishga  a rz im ay d i.

In so n   o n g in in g   p ay d o   boMishi  va  u n in g   tarixiy  ta ra q q iy o ti  h aq id ag i 

m asalasi  ilm iy  jih a td a n   hal  qilindi.  In so n   ongi  m e h n a td a   p a y d o   boM gan, 

« in so n n i  m e h n a t  y aratg a n ,  u ni  ijtim oiy,  o n g li  m av ju d o d g a  ay la n tirg a n . 

O n g   va  u n in g   b a rch a  shakllari  ijtim oiy  h a y o t  va  ish lab   c h iq a rish   u cu llari- 

ga  bogMiq  h o ld a  m e h n a tid a   rivojlangan.  T arixiy  p six o lo g iy an in g   asosiy 

m u a m m o si  in so n   ongi  ta ra q q iy o tin in g   m e h n a t  sh a k lla rin in g  tarix iy   ta r a q ­

qiy o tig a,  sinfiy k urashga,  ijtim oiy  iqtisodiy  in fo rm a tsiy a la rg a  bogMiq e k a n ­

ligini  isb o tlash d an   ib o ratd ir.