P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

XIX ASRDA VA XX ASR  BOSHLARIDAGI 

PSIXOLOGIYANING  UM UM IY XARAKTERISTIKASI

X IX  

va  XX  asrdagi  p six o lo g iy a  —  bu  aso san   e m p irik   psix o lo g iy ad ir. 

P six o lo g iy ad a  X V II  asrd a   p ay d o   b o 'lg a n   bu  y o 'n a lish   X IX   a srd a   va  XX 

a sm in g  b o sh larid a o 'z  tara q q iy o tin in g  eng yuqori c h o 'q q isig a  erishdi.  U n in g  

y u tu q la rig a   erish u v ig a  sa b a b   e k sp e rim e n t  m e to d in in g   ta tb iq   q ilin ish i  edi. 

U n in g   p re d m e t  doirasi ju d a   k en g ay d i.  Y u q o rid a   a y tilg an d ay ,  psixologiya 

fa n in in g   m axsus  o 'z   v azifalari  va  m e to d la rig a   ega  b o 'lg a n   b ir  q a n c h a  

sh o x o b c h a la ri  m ay d o n g a   k eld i.

E m p irik   psixologiya  b ir  b u tu n   n a rsa  em as  edi.  Bu  p six o lo g iy an in g  

ic h id a   b ir  q a n c h a   y o 'n a lis h   va  o q im la r  m avjud  ed i.  P sixologiya  ta rix id a  

b u la rd a n   a n c h a   m a s h h u r va  m u h im la ri  a sso tsia n izm ,  in te lle k tu a liz m ,  v o l- 

y u n ta riz m ,  g eshtal  p sixologiya  va  fre y d iz m la r  edi.  A sso tsiativ   p six o lo g iy a 

h a q id a   y u q o rid a   g ap irild i.

In te lle k tu a l  p s ix o lo g iy a   —  b u   p six ik a n in g   a so siy   e le m e n ti  va  p s i­

x o lo g ik   fa o liy a tn in g   aso siy   fu n k siy a si  aq lli  in te lle k td ir ,  d eb   h is o b la y - 

d ig a n   y o 'n a lis h .  I n te lle k tu a lis tla r n in g   fik ric h a ,  tu r li- tu m a n   p six ik   j a ­

r a y o n la r,  sh u   ju m la d a n   e m o ts io n a l  va  iro d a   ja r a y o n la r i  h a m   sezg i, 

t a s a w u r   va  tu s h u n c h a la r n in g   q o 's h ilis h id ir ,  d e b   tu s h u n tir ila d i.  A s s o t­

sia tiv   p s ix o lo g iy a n in g   v a k illa ri  in te lle k tu a lis tla rg a   k ira d i,  c h u n k i  u la r  

h a m   b irla m c h i  va  aso siy   e le m e n t  ta s a v v u rla rd ir,  d e b   h is o b la g a n la r. 

P six o lo g iy a  va  p e d a g o g ik a d a   in te lle k tu a liz m n in g   e n g   k o 'z g a   k o 'r in g a n  

v akili  G e r b a r t  h is o b la n a d i.

V o ly u n ta ristik   psix o lo g iy a  in te lle k tu a liz m d a n   farq  q ilib ,  psixik  h a y o t­

ning  asosi  sifatid a  sh ax sn in g   iro d a sin i,  fao llan ish in i,  faolligini  ilgari  su ra - 

di.  B arch a  m u ra k k a b   psixik  ja ra y o n la r,  xu su san ,  ta fa k k u r  ham   in s o n n in g  

irodaviy  faolligi  d e b   ta lq in   q ilin g a n .

V olyuntaristik  psixologiyaning vakillari G .L ip p s (1889—1941)  G .  M y u n - 

stcrb c rg   (1 8 6 3 —1916)  e d ila r.  V ilgelm   V undt  h a m ,  g a rc h a n d   iro d a n in g  

asosi  h isla rd ir,  d e b   h iso b la g an   b o 'ls a   h am   v o ly u n tarist  edi.

---