E k sp erim en tal psixologiya ta ra q q iy o tid a , ayniqsa, nem is fiziologi va
psixologi V ilgelm V u n d t (1832—1920)n in g ishlari k a tta a h a m iy atg a ega
b o 'ld i. V u n d tg a c h a faqat ichki ta jrib a d a n va o 'z - o 'z in i k u z a tish d a n foy
d a la n ib kelgan psixologiya faq atg in a tasviriy fan edi. V undt e k sp e rim e n t
va o 'lc h a s h m e to d la rin i z a ru r deb to p ib , psixologiyani izohli fanga ay -
V undt psixologiya u c h u n klassik m e to d la r b o 'lib q olgan b ir q a n c h a
m e to d la rn i, y a ’ni q o 'z g 'a tis h m e to d i, ifo d alash m eto d i va reaksiya m e
to d la rin i k a sh f e td i h a m d a rivojlantirdi.
V undt 1879-yili b irin c h i e k sp e rim e n ta l psixologiya la b o rato riy asin i
k a sh f qildi.
O ra d a n k o 'p v aq t o 'tm a s d a n (1881) u B erlin universiteti h u z u rid a
E k sp e rim en tal psixologiya in stitu tin i tash k il qildi. V undi s h u g 'u lla n g a n
m a sa lala rd an biri o 's h a v aq td a a s tro n o m la r to m o n id a n o ch ilg an d iq q a tn i
b ir vaq td a ikkita h a r xil o 'tk a z g ic h g a to 'p la s h m u m k in em asligi haqidagi
m asala edi. Bu h o d isa n i an iq lash u c h u n V u n d t (lab o rato riy a tashkil q ilin -
ganga q a d a r) 1861-yilda a lo h id a m a y a tn ik ish o 'y la b cliiq a rd i (V u n d t
m ay atn ig i). Bu m a y a tn ik g rad u slarg a b o 'lin g a n yoy atro fid a h a ra k a tla n a -
di va h a r b ir m a ’lu m v a q td a n keyin sh in g 'irla y d i. Bu psixologik e k sp eri-
Ilm iy (izohli) psixologiyani o y oqqa tu rg 'iz ish uch u n V undt q o 's h im c h a
vosita sifhi ida y o n d o sh faniar, ayniqsa, fiziologiya, astrononiiva, etnografiya,
tarix , m ilo lo g iy a va b o sh q a fan la rd a n o lin g a n m a ’lu m o tla rd a n fo y d ala
L eyptsig lab o rato riy asi va in stitu t id an n a m u n a o lib , G e rm a n iy a n in g
b o sh q a u n iv e rsitetli s h a h a rla rid a h a m , sh u n in g d e k , b o sh q a m a m la k a t
larda h a m , ju m la d a n F ran siy a, A ngliya va A m erik ad a la b o ra to riy a h a m d a
in stitu tla r tash k il q ilin d i. X IX a sm in g oxirida R ossiyada h a m b ir q a n c h a
ek sp erim en tal psixologiya laboratoriyalari tashkil qilindi: M oskvada T o k a r-
skiy, Q o z o n d a — B exterev, O dessada N .N . L a n g erlar to m o n id a n s h u n
d ay la b o rato riy a o ch ild i. 1911-yil M oskva u n iv ersiteti h u z u rid a m axsus
k o ‘rilgan b in o d a p ro fe sso r C h e lp a n o v rah b arlig id a E k sp erim en g al p si
xologiya in stitu ti tashkil q ilin ad i.
Professor A .F. Lazurskiy (1874—1917) to m o n id an eksperim ental m e-
to d n in g alo h id a turi — tabiiy eksperim ental m etodning alohida turli tabiiy
eksperim ent m etodi ishlab chiqilgan. Eksperim entning bu turidan bizda bolalar
psixologiyasini o 'rg an ish d a , pedagogika m asalalarini, ayniqsa, ta ’lim psixo
logiyasi m asalalarini ishlab chiqishda keng va unum li foydalanilm oqda.
E k sp e rim e n ta l m e to d n in g ta tb iq qilinishi psixologiya fani ta ra q q iy o ti
ga ju d a u n u m li t a ’sir k o 'rsa td i.
Bu m e to d n in g y o rd a m id a o d d iy k u z atish yoki o 'z - o 'z in i k u zatish y o 'li
b ila n a n iq la s h q iy in b o 'lg a n yoki b u tu n la y m u m k in b o 'lm a g a n k o 'p
m a ’lu m o tla r a n iq la n d i, a y rim psixik h o d isa la r o 'rta sid a g i b o g 'la n is h la r
a n iq lan g an , psixik ja ra y o n la rd a g i, ayniqsa, sezgilar, id ro k , d iq q a t, x o tira
sohasidagi b a ’zi b ir q o n u n iy a tla r ochilgan.
E k s p e rim e n ta l a n a liz y o 'li b ila n m u ra k k a b p six ik j a r a y o n la r ( i d
ro k , x o tir a , ta f a k k u r ) n in g a lo h id a k o m p o n e n tla r i ta r k ib iy q is m la ri
a jra tilg a n , p six ik ja r a y o n la r n in g fizio lo g ik h o d is a la r b ila n , s h u n in g d e k ,
ta s h q i fizik m u h it h a m d a ijtim o iy m u h it b ila n b o 'lg a n b o g 'la n is h la r i
o c h ilg a n .
E k sp e rim e n ta l te k sh irish la m in g y ak u n lari, sh u n in g d e k , e k s p e rim e n
tal m e to d n in g u su lla rid a n fo y d alan ish am aliy fao liy atn in g tu rli so h a la rid a
— o 'q u v ta rb iy a ish larid a, tib b iy o td a , m e h n a tn i tashkil qilish va ra tsio n a -
lizatsiy alash d a, su d ish larid a, s a n ’a td a ju d a k o 'p foyda k eltird i.
Do'stlaringiz bilan baham: 
