to 'g 'risid a g i ta s a w u r yoki fik rlar o 'zig a q a ra m a -q a rsh i fik r va ta s a w u rla r-
h a q id a ta s a w u r u y g 'o n ish i m u m k in va h o k azo .
M axsus o 'tk a z ilg a n ta jrib a va o d d iy k u z a tis h la r k o 'rs a tg a n id e k , b e ix
tiy o r eslash ja ra y o n id a e n g k o 'p o 'r in n i y o n d a sh lik asso tsiatsiy asi ish g 'o l
q ila r e k a n . 0 ‘xshashlik va q a ra m a -q a rs h ilik assotsiatsiyalari e sa k am ro q
u c h ra b tu r a r ek a n .
Shunday qilib, assotsiatsiyalar e sd a olib qolishning qonuniy shartidir, ayni
za m o n d a xotirada o 'rn a sh ib qolgan m aterialni ham esga tushirish y o ‘llaridir.
Ixtiyorsiz va ixtiyoriy esg a tu sh irish va id ro k qilish ja ra y o n id a a y rim
s o ‘zlar, g ap lar, fikr va is h -h a ra k a tla r o ‘rtasid a yangi va m u ra k k a b ro q a s
sotsiatsiyalar sistem asi vujudga keladi. Sabab bilan natijan in g bogM anishlari,
g ra m m a tik q o id a la r b ila n y o zu v o 'rta s id a g i va arifm e tik q o id a la r b ilan
h iso b a m a lla ri o 'rta s id a h o sil boM adigan bogM anishlar shu ju m la d a n d ir.
A ssotsiatsiya ja ra y o n la ri h a r xil te z lik d a voqe boMadi. A sso tsia tsiy an in g
tezligi maM um b ir vaqt ic h id a y u z b e rib , o n g im iz d a alm a sh ib tu ra d ig a n
fikr yoki ta s a w u r la r m iq d o ri b ila n b e lg ilan ad i. A sso tsiatsiy alar tezlig i a lo
h id a a sb o b -x ro n o sk o p b ila n a n iq la n a d i va so n iy an in g o ‘n yoki y u z d a n b ir
hissasi b ila n oM chanadi.
A sso tsiatsiy alarn in g te z lik d ara jasi b ir ta la y sabablarga; n erv siste m a si
ning h o latig a, esga tu s h a d ig a n n a rsa n in g o n g im iz d a nechogMi m u s ta h k a m
o 'rn a s h ib q o lg an lig ig a, k ish in in g k ay fiy ati, h is-tu y g ‘u lari va sh u k ab ilarg a
bogMiq boMadi.
Ixtiyorsiz id ro k qilish sin g ari, ixtiyorsiz esga tu sh irish h a m b iz d a d o im o
boMib tu ra d ig a n ja ra y o n d ir. H a r b ir id ro k im iz ta rk ib ig a o ‘tm ish d a g i tajrib a
va m avjud b ilim la rim iz n in g q a n d a y d ir b ir e le m e n ti a lb a tta k irg a n boMadi.
X ayol, ta fa k k u r va n u tq ja ra y o n la ri fa q a t ixtiyorsiz esga tu sh a d ig a n tasav -
v u r va fik rlarim izg a bogM angan h o ld a vo q e boMadi.
Ix tiy o riy e sg a tu sh irish — b iro n m aq sad b ilan esga olinishi k erak boMgan
m aterialn i ta n la b , h a ra k a t q ilib , m axsus esga tu sh irish d e m ak d ir. B u n d a,
asosan, assotsiatsiya yoMi b ila n esga tu sh irilg an m ateriald an faqat m aq sad
u c h u n k erak boMgani m axsus ta n la n a d i. T an lash n in g o ‘zi va esga tu sh ir-
m o q ch i boMgan n arsan i sistem a g a solish esa ta fak k u r ishidir. Ixtiyoriy esga
tu sh irish bilib, an g lab esga tu sh irish d ir. B iroq, u assotsiatsiyalar va ixtiyor
siz tugM ladigan m o m e n tla rd a n ayrilgan h o ld a voqe boMmaydi. M asalan ,
tarixiy v o q e a la m i, ta rix sa n a la rin i, tarixiy shaxslarning ism larini, maMum
jo y lam in g n o m la rin i, h a r xil t a ’rifla m i, q o id alarn i va shu k a b ilam i ixtiyoriy
esga tushiriladi. 0 ‘quvchi d a rsla m i a n a shu tariq a esga tu sh irad i. Ixtiyoriy
esga tu sh irish d a h a m m a te ria ln i esd a olib qolish ja ra y o n id a hosil boMgan
assotsiatsiyalar k a tta rol o 'y n a y d i. Ixtiyoriy esga tushirish, o d a td a , assotsi
atsiya ja ra y o n la rig a va faol fikrlashga bogMiq h o ld a yuz beradi.
Esga tu s h iris h d a k o 'p in c h a q iy n a lib qo lish h ollari boMadi va esga t u
sh irish ja ra y o n i t o ‘xtalib q o lg a n d e k boMadi. Biz b a ’z a n k erak boMib q o l
g a n b ir n a rsa n i, m a sa la n , b ir k ish in in g ism -fa m iliy asin i, b ir o r jo y n in g
n o m in i, g ra m m a tik a yoki m a te m a tik a t a ’riflarini va h o k a z o la rn i esga t u
sh irish u c h u n b irm u n c h a k irish a m iz . B u n d ay h o lla rd a b iz, o d a td a , h a r xil
y o rd a m c h i u s u lla rd a n fo y d a la n a m iz . B ir k ish in in g e s im iz d a n c h iq a z ib
q o 'y g a n fa m iliy a sin i esla m o q ch i b o 'lib , b ir q a n c h a fa m iliy a la rn i a ta y in
aytib c h iq a m iz , h a r xil b u y u m la r n o m in i tilg a o la m iz , a lfa v itn in g ay rim
h arfla rin i a y tib q ara y m iz , sh u kishi b ila n oxirgi m a rta q a c h o n , q a y e rd a
k o ‘rish g a n lig im iz n i xo tirlash g a h a ra k a t q ila m iz . E slab to p is h u c h u n m a x
sus u su lla rd a n fo y d a la n ish n in g y aq q o l m isoli A .P .C h e x o v n in g «Y ilq ib o p
fam iliya» n o m li h ik o y a sid a k o ‘rish m u m k in .
S hu sin g ari q iy n alish e sla sh d a g in a e m a s, balki ta n is h ja r a y o n id a h a m
u c h ra b tu ra d i. A n a sh u n d a y q iy n alib a ra n g eslash n i
Do'stlaringiz bilan baham: 
