P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Bevosita  va  oradan  ma’lum bir  vaqt  o ‘tkazib  esga  tushirish

B evosita  eslash  va  vaqt  o 'tk a z ib   esga  tu sh irish   h a m   ta n ish ,  h am   eslash 

sh ak lid a  b o ’lm o g 'i  m u m k in .  B evosita  esga  tu sh irish   d e b   m a te ria ln i  id ro k  

qilish  k e tid a n o q ,  y a ’ni  esga  olib  qo lish   b ilan   esga  tu sh irish   o 'rta sid a g i 

pay td a o n g im izd a esga  o linadigan  m a teriald an  b oshqa h ech   q an d ay  ja ra y o n  

yuz  b e rm a g a n d a   boM adigan  esga  tu sh irish n i  avtiladi.  Esga  o lish  ja ra y o n i­

da  biz  a n a   sh u   xil  esga  tu sh irish d a n ,  o d a td a .  te x n ik   b ir  usul  tariq asid a 

fo v d alan am iz.  M a sala n ,  s h e ’rni  yod  o lg a n im iz d a   b iz,  o d a td a ,  b ir  n ech a 

satrn i  o 'q ig a c h ,  k ito b g a  q a ra m a sd a n   tak ro rla y m iz ,  y a 'n i  b ev o sita  esga  tu - 

sh iram iz.  K ishi  b iro r  to p sh iriq n i  te z   b ajarg an d a  m u ay y an   b ir  qarorga  k e ­

lib.  uni darrov am alga o shirganda bevosita esga tu sh irish  yuz b erg an  boMadi.

B evosita  esga  tu sh irish d a n   ib o rat  b o 'lg a n   x otira  faoliyati  b a 'z a n   qisqa 

m u d d a tli  yoki  o p e ra tiv   xo tira ta rz id a   n a m o y o n   b o 'la d i.  Y axlit-yaxlit  p a r- 

c h a la rn i  a n a   sh u   u su ld a  bevosita  esga  tu sh irish   esd a  olib  qolish ja ra y o n in i 

jad allash tirish i  m u m k in .

Bir  k arra  k o 'z d a n   k ech irilg an   yoki  e sh itilg an   m a te ria ln in g   bevosita 

esga  tu sh irilg an   m iq d o rig a  q arab ,  x o tiran in g   koMarni  (hajm i)  a n iq lan ad i. 

M a te ria ln in g   k o 'p   q ism in i  bevosita  esga  tu sh ira  o lad ig an   kishining  xotira 

k o 'la m i  keng  h iso b lan ad i.  X o tira n in g   k o 'la m in i.  m asalan .  quyid ag ich a 

an iq lasa  boMadi:  sin a lay o tg an   kishiga  b ir  n e c h a   s o 'z   yoki  ra q a m la rd a n  

ib o rat  m a te ria ln i  o 'q ib   ch iq ish   yoki  esh itish   va  s o 'n g ra   bu  m ate ria ln i  d a r­

rov  to 'la - to 'k is   va  b erilgan  ta rtib d a   esga  tu sh irish   kerakligi  u q tirilad i.  S i­

n alay o tg a n   k ish in in g   m a te ria ln i  q an c h a lik   to 'la   va  ta rtib in i  a y n a n   saqlab 

esga  tu sh ira  olishiga  q arab .  u n in g   x otira  k o 'la m i  a n iq lan ad i.  6 -7   raq am - 

d a n  yoki  so 'z d a n   1-2 tasigina esga tushirilsa.  xotiran in g  k o 'lam i  to r  h isobla­

n a d i,  5-6  raq am n i  yoki  so 'z n i  eslab avtilsa x o tiran in g  k o 'la m i  keng h isobla­

n adi.  X o tira  k o 'la m in i  m ashq  qilish  y o 'li  b ilan   o 'stiris h   (k engaytirish) 

m u m k in .  M asalan ,  a rtistla r  m a tn la rd a g i  so*z  va  ib o ralarn i  esda  q o ld irish - 

ni  h a m ish a   m a sh q   q ilad ilar,  sh u   sab ab li.  u la rd a   s o 'z   va  ib o ralarn i  esda 

tu tib   q olish  x o tira sin in g   k o 'la m i  kengayadi.  H iso b -k ito b   ish larin i  y u rita - 

d ig a n   x o d im la rd a   so n la rn i  esda  tu tib   qo lish   x o tirasin in g   k o 'la m i  ken g a-

---

yadi.  0 ‘quvchilar  ju d a  k o ‘p  yillar  davomida  o ‘quv  materiallarini  esda 

qoldirib  boradilar,  shuning  uchun  ulaming  ham   xotira  k o l a m i   kengayib 

boradi.  Xotira  k o la m in in g   kengayishi  o ‘z  navbatida  esda  olib  qolishni 

tezlatishga  yordam  beradi.