O’zbekistonRespublikasiOliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi MirzoUlug’beknomidagiO’zbekistonMilliyuniversiteti

Termometriya

Termometriya (termo... va ...metriya) — amaliyfizika; temperaturanio’lchashusullarivavositalarinio’zichigaoladi. Termometriyadaamalgaoshiriladigano’lchashlar, asosan, Xalqaroamaliytemperaturashkalasigaasoslanadi. Termometriyao’lchanayotgantemperaturadiapazoni, o’lchashaniqligivasharoitigaqarabtemperaturao’lchashningyangiusullarinio’rganadi; temperaturashkalalarinianiqlash, etalonvanamunaviyo’lchovasboblari, temperaturao’lchaydiganbarchaasboblarnitekshirishuningvazifasigakiradi. Temperaturao’lchashusullariqo’llanilayotganasboblarningishlashprintsipi, o’lchanayotgantemperaturadiapazoni, o’lchashsharoitigavakeraklianiqlikkabog’liq. Ular 2 guruh: kontaktusuli — termometriyagavakontaktsizusul— nurlanishTermometriyasiyokipirometriyagabo’linadi. Kontaktusuliasosidamuhittemperaturasinio’lchaydiganasbobshumuhitbilantemperaturaviymuvozanatda, ya’nimuhitbilanbirxiltemperaturadabo’lishikerak. Temperaturao’lchaydiganbarchaasboblar, asosan, sezgirlikelementivaubilanbog’liqbo’lgano’lchashasbobidaniborat. Temperaturao’lchashdayagonalikvaaniqliknita’minlashuchuntemperaturabirliginingDavlatetaloniKelvindanfoydalaniladi. Temperaturaqiymatlarinitemperaturaetalonibilansolishtirib, namunaviyasboblargaberiladivaulargaqarabtemperaturao’lchaydiganishlashasboblaridarajalanadivatekshiriladi.

Magnitrezonans - moddaningma’lumbiruzunlikdagielektromagnitto’lqinlarnitanlabyutishi. Bungasabab — elektronlaryokiatomyadrolariningmagnitmomentlario’zyo’nalishinio’zgartiradi. Moddalarningturivaxususiyatlarigakura, magnitrezonanshodisasi, asosan, 4 gabo’linadi: yadroviymagnitrezonans (to’lqinlaramplitudasiningkuchlikattalashishi), elektronparamagnitrezonans, ferromagnitrezonansvaantiferromagnitrezonans; a) yadroviymagnitrezonansdaelektromagnitto’lqinlarningyutilishi (nisbatanjudakuchsizyutilishi) radiochastotalimagnitmaydonita’siridagikuchlio’zgarmasmagnitmaydonidakuzatiladi. Atomyadrosimagnit "tashuvchi" bo’libxizmatqiladivaxossalariko’rilayotganhodisaningrezonansliginibelgilaydi; b) radiochastotalielektromagnitmaydonenergiyasiningparamagnitmoddalardatashqimagnitmaydonta’siridarezonansyutilishielektronparamagnitrezonansdir; v) turlichastotaliikkio’zgaruvchielektromagnitmaydonningmodsagabirvaqtdarezonansta’siridajuftrezonanshodisasiro’yberadi. Paramagnitkvantkuchaytirgichlarningishishuhodisagaasoslangan, ferromagnitrezonansferromagnitlardagielektronMagnitrezonansdebhamataladi. Ferromagnitmoddao’zigaxosmagnitlanishxususiyatigaega, ya’niferromagnitdatashkimagnitmaydonyo’qholdahamichkimagnitmaydonbo’ladi. Ferromagnitmoddaelektronlario’rtasidagita’sirkuchlarishunchalikkattabo’ladiki, hattoissiklikharakatinatijasidaelektronlarspininingharakatyo’nalishihamo’zgarmaydi. Buhodisaga, asosan, o’tayuksakchastotaliasboblar (ferritgeneratorlarivakuchaytirgichlari) yasaladi; g) antiferromagnitrezonanselektromagnitenergiyaningantiferromagnitdarezonansyutilishidir. Buhodisayuksakchastotadiapazoni (odatda, mmlito’lqinlardiapazoni) dakuzatiladi. Antiferromagnitrezonanshodisasinikuzatishdaradiospektroskoplardanfoydalaniladi.