O’zbekistonRespublikasiOliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi MirzoUlug’beknomidagiO’zbekistonMilliyuniversiteti

Ekstraktsiyagata’siretuvchiomillar

Ekstraktsiyajarayonigaorganikerituvchitabiatiningta’siri. Kislotalivaasoslixossagaegabo’lganorganikbirikmalarekstraktsiyalanishgapHmuhitnita’siriqandaybo’lishiniyuqoridako’ribchiqdik. Ekstraktsiyalanganmoddamiqdorisuvdagieritmanidissotsiyalanishigabog’liq.Ekstraktsiyagaelektrolitlarta’siri. Suvdayaxshieruvchiorganikbirikmalarnisuvdagieritmasiga, elektrolitlarqo’shilsa, moddalarningsuvdavaorganikerituvchidaeruvchanligio’zgaradi, ya’niekstraktsiyaortishiyokikamayishimumkin. Elektrolitlarta’siridamoddalarnisuvdaeruvchanliginipasayishi - gidratatsiyanikamayishi, eruvchanliginiortishiesa – gidratatsiyaniortishigaolibkeladi. Solvatatsiyanatijasidaorganikmoddalarnieruvchanligio’zgaradivaorganikerituvchibilanekstraktsiyalanishiortadi, ya’nitaqsimlanishkoeffitsientiortadi. Elektrolitlarnisolvatatsiyagata’sirimoddavasolvat (tuzlanuvchi) ningtabiatiga, konsentratsiyasivaionradiusigabog’liq. Kichikradiusliionlarnikattaradiusliionlarganisbatansolvatlanishdarajasiyuqori.

Ekstraktsiyagaharoratningta’siri. Harorato’zgarishibilanmoddalarniekstraktsiyalanishiortishiyokikamayishimumkin. Bumoddaniharoratta’siridataqsimlanishkoeffitsientinio’zgarishigabog’liq. Harorato’zgarishibilantegishlifazalardamoddalarnidissotsiatsiyavaassotsiatsiyaholatio’zgaradi. Demak, gidrotatsiyavasolvatatsiyao’zgarishigamonandholdakimyoviymoddalarniekstraktsiyalanishihamo’zgaradi.

Haroratnio’zgarishiekstraktsiyalanuvchimoddanitaqsimlanishkoeffitsientigata’sirko’rsatadi. Chunkiharoratningo’zgarishiharbirfazadagimoddalarningeruvchanligi, hamdaorganikerituvchibilansuvfazasinio’zaroeruvchanliginio’zgartiradi. Harorato’zgarishibilanmoddalarningorganikerituvchivasuvdagieruvchanligiturlichao’zgaradi. Natijadamoddalartaqsimlanishkoeffitsientinio’zgarishigaolibkeladi.

Harorato’zgarishibilanmoddalarnimosfazalardagidissotsiatsiyavaassotsiatsiyajarayonidahamo’zgarishbo’lishimumkin.

Ekstraktsiyauchunqo’llaniladiganorganikerituvchilarganisbatanqo’yiladigantalablar.

Moddalarniekstraktsiyalashdaqo’llaniladiganorganikerituvchilartabiatihamkattaahamiyatgaegavaulargaquyidagitalablarqo’yiladi:

1. Organikerituvchisuvfazasidagiajratilishizarurbo’lganmoddaniyaxshieritishizarur.

2. Imkoniborichaubirmoddaniyokiturdoshmoddalarguruhinieritishikerak. Qo’llanilayotganorganikerituvchimoddalarnitanlaberitishitalabqilinadi.

3. Organikerituvchisuvdakamerishi, shuningdeksuvhamorganikerituvchidakamerishizarur. Xatoliklarnikamaytirishmaqsadidaqo’llaniladiganorganikerituvchisuvbilan, suvesaorganikerituvchibilanto’yintiriladi.

4. Organikerituvchiniqaynashharorati 50°Сyuqoribo’lishimaqsadgamuvofiq. Pastharoratdaqaynovchiorganikerituvchilartezbug’lanishisababliekstraktsiyadavomidaularqismanyo’qotiladivasarfiortishimumkin.

5. Organikerituvchivasuvningzichligiyaxshifarqlanishivaulararalashgandafazalargatezajralishizarur.

6. Organikerituvchiningzaharlita’sirikambo’lishivayonishdanxavfsizbo’lishizarur.

Elektroforez

Elektroforezbirinchibo’libF.F.Reyssomtomonidankashfqilingan.Elektroforezasbobisuvdagigilvaloyzarrachalarini, organikmolekulalarnielektrtokiyordamidaharakatyo’nalishinimusbatvamanfiytomongaajratadi.Elektroforezbuoqsillimoddalarnitozalashhamdataqsimlashusulihisoblanadi.Gelelektroforezusuli 2 xilko’rinishdaolibboriladi:

1.Vertikal

2.Gorizontal

Vertikal-elektroforezdaasosanpoliakrilomitgeltizimidanfoydalanib, gorizantalgelelektroforezdaesaagorozageliningbirnechaturlaridanfoydalaniladi.