|
Xromotografiya
XromatografiyatashkilotchisiM.S. Svetbo’lib, hozirgivaqtdabuusulkengko’lamdarivojlanibkelmoqda. HozirdaxromatografiyausullariningYangivariantlariishlabchiqarilmoqda, bulargaionalmashinuv, adsorbtsionxromatografiyalarikirishimumkin.
Oxirgiyillardabuxromatografiyausullariko’pginabioximikkuzatuvlardakengko’lamdaqo’llanilmoqda. Buusulbioximiyasavollarigshafoydalibo’lib, gormonlar, vitaminlar, antibiotiklarvaboshqabiologikmoddalarnikuzatishishlaridaqo’llanilibkelinmoqda.Xromatografiyausulidavolashmuassasalarida, klinikanalizlarnianiqlashdahamishlatilibkelinmoqda.
1850-1910 yillardavridaba’ziizlanuvchilar – Runge, Shenbeynvaboshqalarqog’ozxromatografiyasiusuliniqo’llabkelganlar.
Masalan, olimPliniytemirsulfatpapirusinianiqlashdashimdirilganyong’oqekstraktiniqo’llagan. Filtrqog’ozdabirikmalarnibo’lishiadsorbtsiyavaionalmashinuvigabog’liqbo’lishimumkin.
AdsorbtsionxromatografiyauchunolimGoppelsredero’ztadqiqotidaorganikvanoorganikeritmalarnifiltrqog’ozdaaniqlashyo’llarinikuzatibchiqqan.
Moddalarnifiltrqog’ozidaadsorbtsiyalashuchunturlixilbirikmakomponentlarieritmasiniqog’ozorqalio’tkazib, ajratibolinadi.
Filtrqog’ozdamoddalarniajratish, masalanishlovberilganalyuminiygidroksidiadsorbtsionxromatografiyamisolbo’laoladi.
Ionalmashinuvxromatografiyasiqog’ozdamoddalarniajratishdao’zta’siriniko’rsatishimumkin. Ionaralashmasiniajratishdatsellyulozaguruhiifloslanishorqaliberishimumkin.
Hammaadsorbtsionvaxromatografiyausullarifiltrlovchiqog’ozdaaniqlanadi, lekinikkiaralashmaydiganfazaorasidagibo’linishmuhimrolo’ynaydi.
Kopsdenaminokislotaaralashmasinibo’lishishidashunikuzatdiki, ma’lummiqdordasuvaralashtirilganeritmaniqo’llashyaxshiajratmalarnioshishgata’sirqilishimumkinekan.
Suvbilanto’yintirilganeritmaqog’ozdagiharoratibilanaralashmanibo’linishigaolibkeladi.
Sellyulozato’qimasisuvgakuchlita’sirko’rsatib, organikeritmagao’zkuchiniko’rsatadi, shuninguchunqog’ozni, statsionarsuvlifazanitashuvchisifatidakeltirishmumkin.
Erituvchi, qog’ozuchastkasiorqaliyo’nalganda, tarkibidagieriganmodda, organikvastatsionarsuvlifazaxarakatiorqalibo’linishsodirbo’ladi.
Shundayqilib, ba’zimodaqismiqog’ozdanorganikmoddagao’tadi.
Qachonkixarakatlanuvchisuyuqlik, qog’ozuchastkasiga yetgandatarkibidaeruvchimodda, qolmaganda, Yanaqaytataqsimlashhosilbo’ladi. Bugalleruvchiuzluksizyo’nalishda, ikkifazaoralig’idaqaytataqsimlanib, moda, qog’ozdagibirnuqtadanikkinchinuqtagao’tadi.
Filtrlovchiqog’ozdaxromatografiyavaqtidaboradiganjarayonni, suyuqlik-suyuqliksistemasidagiuzluksizekstraktsiyasigasolishtirishmumkin.
BungaMartinvaSindisolimlarningaminokislotalarniajratisheksperimentida, uzluksizekstraktsionkolonnada, suyuqlik-suyuqliksistemasinimisolqilibkeltirishmumkin.
Bumurakkabish, yengillashtirib, birfazaniimmobillashyo’libilanyaxshilaydi, ya’niinerttashuvchinikuchsizadsorbtsionxususiyatiorqalisilikagelda, kraxmaldayokiqog’ozdaamalgaoshiriladi.
Buizlanuvchiolimlar, xromatografiyaniyaratib, fraktsionkolonnadagidistillyatsionjarayongaasoslandilar. Buishxromatografiyakolonkasijoyini, eritilganmoddakonsentratsiyajarayonivakolonkauzunligi, ajratishqobiliyatitavsifiniko’rsatibberishmumkin.
Xromatografik kolonka erigan moddanin go’rtacha konsentratsiyasini xarakatsiz (selikogel) faza qatlaminitengliginiko’ribchiqishgamuvaffaqbo’lindi. Adsorbtsion, ionalmashinishvaboshqaxromatografiyausullariturlixilolimlarbilanturlichausullarbilankeltirilgan.
1960 y. Shenbeyn «kapillyaranaliz» xromatografiyausuliniko’ribchiqdi.
GordonvaMartinbirinchibo’lib, aminokislotaaralashmasiniqog’ozdabirikmaydiganxromatografiyausuliasosidaajratishnie’lonqilishdi. Buusulquyidagicha:
Xromatografiyauchunapparat, filtrqog’ozningyuqoriqismilatokkatushirilgan, erituvchidan, erituvchidantashkiltopgan.
Buusullardantashqarimikrobiologikvafermentusullarimavjud. Mikrobiologikusul, vitaminlarvaantibiotiklarnixromatografikbaholashdaqo’llaniladi. Oqsilfermentlarinibo’lishusuliqog’ozxromatografiyayo’libilanamalgaoshiriladi.
Xromatografiyausulibilanbo’lish, doimiydarajaasosidabajarilishimaqsadgamuvofiqdir. Yokixromatografiyakamerasigajoylab, elektrtermostatboshqaruvidaolibborishmumkin. Kameraerituvchiaralashmasibilanta’minlanishizarur. Buninguchun 24 soatoldinkameraga, erituvchisolinganidishqo’yilishikerak. Boshqausulikameradevorigafiltrqog’ozo’rnatiladi, filtrqog’ozningbirqismikamerapastida. Erituvchisolinganidishgatushirilganbo’lishikerak. Xromatografiyadagistandartgasolishtiriladi.
Adsorbtsionvaionalmashinuvxromatografiyausullariniamaliyotdaqo’llashvakonkretAmaliymasalalarnixalqilishdaasosiyme’zonhisoblanadi.[6]
Do'stlaringiz bilan baham: | 
