Epifiz (g‘urrasimon yoki pineal bez) har-xil biologik faol birikmalar shu jumladan, ko‘pincha
14
Serotonin SeROTONIN
N-metiltransferaza ] ----------> ↓
N- atsetilserotonin
Gidroksiindol
O- metiltransferaza ] ----------> ↓
MELATONIN
Melatoninnig asosiy funksiyasi, chamasi tashqi muhitni yoritilganligi haqidagi ma'lumotlarni
bir kunlik biologik (sirkat) ritmlarni keyingi navbatda boshqarish uchun qayta ishlashdan iboratdir.
Epifizga tashqi yorug‘lik informatsiyasi quyidagi yo‘l bilan tushadi: ko‘zning to‘r pardasi →
gipotalamusning supraxiazmatik yadrolari → bo‘yindagi yuqorigi simpatik gangli → simpatik nervlar
→ epifiz. Insonlarda melotaninni eng ko‘p miqdori tunda ishlab chiqaradi. Demak, ko‘z to‘r pardasini
yorug‘lik bilan rag‘batlantirish susayganda melotaninni sintezi ortadi. Fiziologik va ta'sirotlarga javob
beruvchi kunlik boshqaruvi melotaninni reproduktiv sistema faolligiga mavsumiy ta'sir bilan
to‘ldiriladi. Melatonin o‘rtacha uxlatuvchi, tana xaroratini tushirish, lyuteinlashtiruvchi gormon
ajralishini susaytirish ta'siriga ega. Vaqt poyaslarini keskin o‘zgarishlarida (masalan, katta masofalarni
tayyoralarda bosib o‘tilganda), kunlik ritmlarga (ayniqsa uyqu) meyorlashtiruvchi ta'sir melatoninda
kuchli ifodalangan. Bundan tashqari unda antioksidantlik va immun tizimiga rag‘batlantiruvchi
faolliklar aniqlangan.
Melatoninni ta'sirlari uni faqat o‘ziga hos bo‘lgan melatonin retseptorlari (Me1 IA, IB, IC) bilan
o‘zaro ta'siroti tufayli yuzaga keladi. Ular ko‘p miqdorda supraxiazmatik yadrolar, ko‘zning to‘r
pardasida aniqlangan. Shu bilan bir qatorda ular talamusning paraventrikulyar yadrolari, oldingi
gipotalamus, bosh miyaning ko‘pgina qisimlarida, xamda ba'zi periferik to‘qimalarda (masalan teri
bezlarida), limfotsitlarda joylashganlar.
Melatoninning preparati (m ye l a k s ye n) uzoq masofalarni tayyora vositasida bosib o‘tishda bioritmni
boshqarish uchun qo‘llaniladi. Bu uyqu – tetiklik sikllarini meyyorlashuvida namoyon bo‘ladi. Asosiy
natija epifiz gormonal faolligining soatpoyaslarini tez almashinuviga adaptatsiyasi (moslashuvi) bilan
bog‘liq. Preparatni kechqurun (ichish yoki til ostiga) qo‘yish tavsiya etiladi. U ovqat xazm qilish
traktidan yaxshi va tez so‘riladi. Gematoensefalik to‘siqdan oson o‘tadi. Tez parchalanadi (metabolizmi
tez kechadi). Noxush asoratlari: uyg‘ongandan keyin uyqusirash (mudroq bosish), kuchsizroq darajada,
katta bo‘lmagan shishlar.
Do'stlaringiz bilan baham: