O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Mineral-keramik qattiq qotishmalar 
Mashinasozlikda  metallkeramik  qattiq  qotishmalardan  tashqari  qiyin  suyuqlanadigan  Al
2
O
3
, 
Gr
2
O
3
,  SiO
2
,  oksidlari  asosida    tayyorlanadigan  arzon  yangi  asbobsozlik  materiali  ham  ishlatiladi. 
Mineral-keramik materiallar tarkibida noyob va qimmatbaho volfram, kobalt kabi elementlar bo‟lmaydi. 
Hozirgi vaqtda mikrolit  deb ataladigan ЦМ-332, shuningdek termakorund kabi mineral-keramik 
materiallar  keng  qo‟llaniladi.  Ular  qattiqligi  (90-95  HRA),  issiqlikka  va  yeyilishiga  chidamliliga  ko‟ra 
qattiq  qotishmalardan  ustun  turadi.  Mikrolit  uchun  kimyoviy  barqarorligining  yuqoriligi  va  yetarli 
darajada  mustahkam  ekanligi  xosdir.  Mikrolit  plastinkali  asboblar  ish  jarayonida  1200 
0
C  gacha 
qiziganda  ham  o‟zining  qattiqligini  yo‟qotmaydi.  Shuning  uchun  ulardan  cho‟yan,  rangli  metall  va 
ularning  qotishmalaridan  yasalgan  buyumlarga,  metallmas  materiallarga  katta  tezlikda,  kichik  kesish 
chuqurligida surib tozalab va qisman tozalab ishlov berishda foydalanish yaxshi samara beradi.           
Mikrolit  plastinkalari  quyidagi  texnalogiya  bo‟yicha  tayyorlanadi:  tayyorlangan  kukun 
shakllantiriladi,  presslanadi,  so‟ngra  1750-1900 
0
C  haroratda  pishiriladi.  Plastinkalarni  bosim  ostida 
qaynoq holda quyish yo‟li bilan (shlaker usuli) ham olish mumkin. Asboblarning dastalariga plastinkalar 
kavsharlanadi yoki mexanik usulida mahkamlanadi. 
So‟nggi vaqtlarda metall kesish asboblarining ish qismlariga yopishtirish uchun yangi o‟ta qattiq 
asbobsozlik  materiallari  ishlab  chiqish  qo‟llanilmoqda:  ularga  bor  nitridi  polikristtallari  asosida 
yaratilgan  elborlar  (0,1;  05  va  10  markalari)  va  olmoslar  kiradi.  Bor  kub  nitridining  polikristallari 
o‟zining issiqbardoshligi bilan (1300 
0
C gacha) kesish asboblari uchun mo‟ljallangan barcha asbobsozlik 
materiallaridan  ustun  turadi,  chunonchi  olmosdan  1,9  marta,  tez  qirqar  po‟latdan  2,3  marta,  qattiq 
qotishmalardan  1,7  marta  ustun  turadi.  Polikristallar  uzunligi  3,5  -  8  mm,  diametri  3-5  mm  bo‟lgan 
silindrik  va  sferik  ko‟rinishlarda  tayyorlanadi.  Polikristallar  keskichlarning  dastalariga  montaj  qilinib, 
vacuum  ostida  kavsharlash  yoki  polikristallni  po‟lat  vtulkaga  issiqlayin  presslab  kiritish  yo‟li  bilan 
mahkamlanadi. 
Elbor  bilan  jihozlangan  kesish  asboblari  istalgan  qattiqlikdagi  cho‟yan  va  po‟latga  katta 
tezliklarda  ishlov  berish  uchun  mo‟ljallangan.  Borning  kub  nitrididan  yasalgan  keskichalarning 
toblangan,  qattiqligi  63-66  HRC
Э
  bo‟lgan  po‟latlarga  ishlov  berishdagi  chidamliligi  qattiq  qotishmadan 
yasalgan keskichlarnikidan o‟n martadan ko‟p ortiq. Bunday keskichlar bilan cho‟yanga ishlov berishda 
aniq  ishlov  berish  sharoitida  sirtning  g‟adir-budirligini  R
a
=0,63-1,25  mkm  ga  yetkazish  mumkin. 
Karbonado  va  ballas  tipidagi  olmos  polikristallari  bilan  jihozlangan  kesish  asboblari  titan  qotishmalari, 
mineral-keramika,  qattiq  qotishmalarga  ishlov  berishda  foydalaniladi.  Bunday  keskichning  po‟xtaligi 
qattiq  qotishmadan  yasalgan  keskichnikidan  6-10  marta  katta.  Olmoslarning  sintetik  polikristallari    
2500 
0
C haroratda juda yuqori bosim ostida grafitdan olinadi. Bu olmoslar alohida fraksiyalarga ajratiladi 
va turli olmos asboblar tayyorlashda foydaliniladi. 
Shuni  qayd  qilish  kerakki,  po‟lat  va  chuyan  detallar  elbordan  yasalgan  abraziv  asbob  bilan 
olmosdan  yasalgan  asbobga  qaraganda  yaxshi  silliqlanadi,  chunki  bor  nitridining  temirga  kimyoviy 
aloqadorligi yo‟q va uning issiqbardoshligi yuqori.