O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 
 
 
 
10-Mavzu: Kukunsimon qattiq qotishmalar.  
Nometall materiallar 
Reja:  
1.  Umumiy ma‟lumotlar. 
2.  Metal kukunlaridan zagotovkalar tayyorlash va ularga qo‟yiladigan talablar; 
3.  Metall-keramik qattiq qotishmalar; 
4.  Mineral-keramik qattiq qotishmalar; 
5.  Plastmassalar va ulardan buyum tayyorlash; 
6.  Rezina va poliuretanlar; 
7.  Abraziv materiallar. 
 
   
Tayanch  iboralar:  kukun  metallurgiyasi,  metall-keramik  qattiq  qotishmalar  ,  mineral-keramik 
qattiq qotishmalar, plastmassalar, polimerlar, rezina va poliuretanlar 
 
Umumiy ma‟lumotlar 
Detall  va  buyumlarning  materiallarini  metal  kukunlaridan  tayyorlash  kukun  metallurgiyasi  deb 
yuritiladi. 
Detall  va  buyumlarni  kukunsimon  materiallardan  tayyorlash  jarayoni  metall  kukunini,  shixtani 
tayyorlash, presslash va zagotovkani pishirishdan iborat. 
           Kunkunlarni  tayyorlasning  barcha  usullarini  shartli  ravishda  ikki  guruhga,  ya‟ni  mexanik 
va fizik-kimyoviy usullarga bo‟lish mumkin. Materiallarning kimyoviy tarkibini o‟zgartirmasdan kukun 
olish imkonini beradigan mexanik usullar o‟z navbatida ikkita mexanik guruhga bo‟linadi. 
1)  qattiq holatida sharikli, uyurma va vibratsion tegirmonlarda maydalash; 
2)  metallarning eritmalaridan granulyatsiyalash va suyuq metallarni to‟zitish usuli bilan kukunlar 
olish.  
        Bu  usulda  mo‟rt  metallargina  jumladan,  kremniy,  xrom,  marganes  va  boshqalar  kukunga 
aylantiriladi. 
Ba‟zi hollarda suyuq metallni gaz yoki havo bilan purkab maydalanadi. Suyuqlanish harorati past 
metallar  -  qalay,  qo‟rg‟oshin,  alyuminiy,  mis  va  uning  qotishmalari,  temir,  cho‟yan,  po‟lat  va 
ferroqotishmalar suyuqligida maydalanadi. 
Kukun olishning fizik-kimyoviy usuli metallarning oksidlari va karbidlaridan ularni qaytarishdan 
iborat. 

---

 
 
 
72 
Metall kukunlarini o‟lchamlariga ko‟ra quyidagi xillarga ajratish mumkin: o‟ta mayda (donining 
o‟lchami 0,5mk gacha); juda mayda (donining o‟lchami 0,5-10mk); mayda (doninig o‟lchami 10-40mk); 
o‟rta  (40-150mk)  va  yirik  (150-500mk).  Zarrachalarning  shakliga  qarab  esa:  tolali,  yassi  teng  o‟qli 
(hamma yo‟nalishi bo‟yicha taxminan bir o‟lchamli) larga bo‟linadi. 
Kukun  materiallarning  asosiy  texnologik  xossalariga  to‟kma  og‟irligi,  oquvchanligi  va 
presslanuvchanligi kiradi. 
Kukunlarning  markalanishiga,  misol  tariqasida  temir  kukunlarining  markalanishi  keltirish 
mumkin. Temirning kukunlari ПЖ2K, ПЖ4С, kabi markalanadi. Bunda,  ПЖ- temir kukuni (порошок 
железный),  raqam  kimyoviy  tarkibi  bo‟yicha  guruhini,  harflar  donadorligini,  jumladan,  K-  yirik 
(крупный), C-o‟rtacha (средний), M-mayda (мелкий) ni bildiradi.