|
1 – asosiy savolning bayoni:
Rim imperiyasi terrtoriyasida tuzilgan varvar kirolliklari ichida eng kattasi va kuchlisi franklar kirolligi edi. Franklar bora-bora burgundlarni buysundirdilar. Galliyadan vestgotlarni surib chikardilar. Italiya langobardlarni zabt etdilar va Reynning narigi tomonida kolgan german kabilalarining xammasi deyarli uzlariga itoat ettirdilar. Franklarning uzlari xam dastlab Reynning narigi tomonida yashar edilar. Ularning ota-bobolari Tasitning asarida xar xil nomlar bilan, chunonchi, xamavlar, sukamblar, batavlar degan nomlar va boshka nomlar bilan atalgan. «Frank» degan nom (bu suzni «jasur», «erkin» deb tarjima kilishadi.) III asrning urtlaridagina paydo bulib, kandaydir bitta kabilaga emas, balki Reynning urta va kuyi okimlarida yashagan butun bir gruppa – german kabilalariga ta’llukli umumiy nom edi. Bu kabilalar dastlab Reyn daryosining ung kirgogida yashar edilar. Dastlab ular Rimliklarga nisbatan dushmanlik munosabatida buldilar, keyin bu munosabat ancha dustona munosabatga aylandi.
451 yildagi Katalaun jangida, yukorida kursatib utilganidek, franklar, federetlar sifatida Rimliklar tarafida turib, gunnlarga karshi urushdilar. Usha vaktdayok ular katta-katta ikki gruppaga bulingan bulib, bir gruppasi (ular Reynning kuyi okimida yashar edilar) dengiz buyi franklari yoki Sali franklari deb, ikkinchi gruppasi Reynning urta okimida (xar ikki kirgokda) yashagan franklar – kirgok franklari yoki ripuar franklari deb atalar edi. Ulardan kuchlisi Sali franklari bulib, ular Galliyaning Garbiga karab bordilar.
Xlodvigning podsholik tarixi (481-511) yepiskop Grigoriy Turskiyning «franklar tarixi» degan kitobida mufassal bayon kilingan bulib, Turskiy bu kitobni ancha keyinrok, VI asrning ikkinchi yarmida yozgan. Franklar xayotida ruy bergan katta-katta vokealar Xlodvig nomi bilan boglangandir. Xlodvig 486 yilda butun Shimoliy Galiyani istilo kildi. Rim kushini franklar tomonidan tor-mor etildi. Siagriy vestgotlar kiroli xuzuriga kochdi. Lekin vestgotlar kiroli uni Xlodvigga tutib berdi. Xlodvig asirni uldirishga buyruk berdi.
Xlodvig uz podsholigining oxirgi davrda Luaraning janubiga ancha jilib borib, Garona daryosigacha yetdi. Vestgotlar Galliyaning janubidagi yerlardan bir oz kisminigina saklab koldi xolos.90-yillar urtasida Xlodvig xristianlikni kabul kildi. Dastlab xristianlikni Xlodvigning uzi va drujinasi kabul kildi, keyin oddiy franklar va ularning oila a’zolari kabul kildilar. Lekin franklarning xristianlashuvi ikkinchi bir, yanada muximrok axamiyatga ega edi. Galliya va Rimdagi e’tiborli maxalliy ruxoniylar Xlodvigni va boshka frank kirollarini zur berib kullab-kuvvatladilar. Xlodvigning ugil va nevaralari kirollikni tez-tez bulib va kayta bulib turishlariga uzaro urushlar olib borib turishlariga karamay, kirollikning chegaralarini kengaytirishni davom ettirdilar. 534 yilda ular Burgundiyani zabt etdilar, 542 yilda vestgotlarning Galliyadagi oxirgi yerlari xam bosib olindi.
Ilgari Teodorix davrida ostgotlar kulida bulgan gegemonlik endi franklar kuliga utdi. Franklarning V asr oxiri VI asr boshlaridagi ijtimoiy tuzumi “Sali xakikati” franklarning sud soxasidagi rasm-koidalarining tuplami bulib, Xlodvig zamonida, uning podsholigining oxirlarida (500 yilga yakin) yozilgan bulsa kerak. Ularning xujaligida chorvachilik (ayniksa chuchka bokish) xam katta rol uynagan.) “Sali xakikati” da yana balikchilik, asalarichilik, bogdorchilik va dexkonchilikka oid asosiy xunarlar tugrisida xam gapiriladi. VI asrning ikkinchi yarmidan boshlab franklar jamiyatida keskin uzgarishlar yuz bera boshladi. Dunyoviy zodagonlar xam cherkov zodagonlari xam, uz yerlarini, kiroldan tashkari birinchi navbatda dexkonlar xisobiga kengaytirdilar. Erkin va mustakil dexkonlarning asta-sekin yukolib, krepostnoy kishilar sinfiga aylanishida ifodalangan feodallashuv jarayoni sobik Rim imperiyasiga kelib joylashgan varvarlarning xammasida xam buldi. Katta yer egaligining usishi va shu bilan birga kirol yerlarining kamayib borishi xamda ilgari fakat kirolning uzigagina tobe bulib, unga asosiy-xarbiy resurslar berib kelgan erkin dexkonlarining xiyla kismining yuk bulishi natijasida kirol xokimiyati tushkunlikka uchradi.
Dastlab uch mayordomdan eng kuchligi Neystriya mayordomi edi. U Burgundiya mayordomini xam uziga buysundirdi. Lekin Neystriya mayordomi tez vakt ichida kuchlirok bulgan boshka bir mayordomning Avstraziya mayordomining karshiligiga uchradi. Shu bilan birga Avstriyada zodagonlar bir muncha kuchsiz bulib, ular uz gersogining, mayordomining boshchiligiga buysunishga majbur edilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
