O‘zbеkistоn rеspublikаsi

UTV.
Kompyuter, videoproektor, ekran, slayd, tarqatma materiallar. 
IPT.
«SHarhlovchi ma’ruza ».
Tor qamrovchi kombaynlar
- asosiy qazib oluvchi mashinalar hisoblanib, ular zamonaviy 
qazish komplekslari bilan birga ishlatiladi (16.1-rasm). 
Sinflari va ishlatilish ko’lami: 
-qatlam yotiqlik qiyaligiga bog’liq ravishda tor qamrovchi kombaynlar farqlanadi: qalin va 
qiya (35
0
gacha) qatlamlarni qazishga mo’ljallangan (qachonki qazib olingan ko’mirni tashish lozim 
bo’lganda); 35
0
dan oshiq yotiqlikdagi qatlamlarni qazishga mo’ljallangan (ko’mirni tashish lozim 
bo’lmaganda, ya’ni qazib olingan yuk o’z og’irligi bilan harakatlansa); 
-qatlam qalinligiga bog’liq ravishda 0,6-5m qalinlikdagi qatlamlarni qazib olishga 
mo’ljallangan kombaynlar farqlanadi: qatlam qalinligi 0,8 m va undan yuqori bo’lsa, kombayn 
zaboyda yonida joylashgan suriluvchi kurakli konveyer ramasida xarakatlanib qazib oladi. Xuddi 
mana shu asosiy texnologmk sxema bo’yicha ko’plab tor qamrovchi kombaynlar 5 m gacha 
qalinlikdagi qatlamlarni qazib oladi (rasm-16.2). 
Agar qatlam qalinligi 0,6-0,8 m bo’lsa, tabiiyki yupqa qatlam ish zonasi kombaynning 
konveyer ramasi ustida xarakat qilishini ta’minlay olmaydi. Bunday xollarda kombayn qatlam 
zaminida konveyer yonida harakatlanadi. Bu holat ikki variantda bo’lishi mumkin:
1) kombayn konveyer yonida (16.1-rasm, b) zaboy tarafda (K103);
2) kombayn korpusi konveyer reshtagi yoniga (o’tilgan bo’shliqtarafda) joylashtirilgan, uning 
ishchi organi esa zaboyda (MK67M) (16.1-rasm, 
v).
. 
Eng ko’p tarqalgan tor qamrovchi kombaynlarning strukturaviy sxemasi 16.1,a – rasmda 
ko’rsatilganidek, kombayn zaboy konveyeri ustida ikkala shneklari zaboy tarafda (1K101, 2K52M, 
2K52MU) quyidagi ketma-ketlikdagi ishlaydi. 
Elektrodvigatel D validagi aylanish momenti bir tarafdan uzatuvchi mexanizm PM lar 
yordamida ish bajaruvchi organ IO ga, ikkinchi tarafdan esa harakatlanish organi MP ga uzatiladi. 
Ish bajaruvchi organ ko’mirni massifdan ajratib olib bir vaqtning o’zida zaboy konveyeriga 
yuklaydi. Oxirgi jarayonni oddiy konstruktsiyali yuklash qurilmasi PU (podpornыy щit) bajaradi. 
Kombayning harakatlanishi unda joylashgan yurituvchi yulduzcha va kalibrli zanjir orqali amalga 
oshiriladi. Zanjirsiz harakatlanishda tortuvchi organ sifatida zaboy konveyeri bortida joylashgan 
tishli reyka va kombayn- da tishli shesternya ishlatiladi. Bunda shesternyaning tishli reykaga 
birikishi natijasida harakat yuzaga keladi. Kombaynda ishga tushirish-moslash qurilmasi, chang 
bostirish va boshqa yordamchi qurilmalar bo’ladi.
Tor qamrovchi kombaynlar konstruktiv tuzilishini KSH-1KG kombayni (16.2-rasm) misolida 
ko’rib chiqamiz. Kombayn quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan: elektroblok 1, 1G405 

---

83 
tipidagi gidravlik harakatlanish mexanizmi 2 (tezlikni avtomatik boshqarish bilan), 24*86 mm 
kalibrli aylana zvenoli tortish zanjiri 3, suv bilan sovitiluvchi elektrodvigatelь 4, asosiy 5, oraliq 6 
va ikkita buriluvchi 7 va 12 reduktorlardan tashkil topgan ko’p tarmoqli uzatish mexanizmi, 2 ta 
shnekli ishchi organ 8 va 11, har bir shnekka bittadan 9 va 10 gidrodomkratlar, boshqarish punkti va 
chang bostirish tizmlari.
16.1-rasm. Ko’mirni tor qamrovchi kombaynlar yordamida qazib olish texnologiyasi: a – 
kombaynning konveyer ramasida ishlash sxemasi; b - kombaynning zaminda ishlash sxemasi; v- 
kombaynning qazib olingan bo’shliq tomonda ishlash sxemasi. 
Zamonaviy qazish kombaynlari konstruktsiyasida shnekli ishchi organlar eng ko’p 
tarqalgandir. Bular 2K52M, 1K101, 1GSH68, KSH1KG, KSHZM, K102, K120, K128P 
kombaynlaridir. SHneklarning asosiy ishlatish afzalliklari qatlamni butun qalinligi bo’yicha qazib 
olish, qatlam gipsometrik o’lchamlarida ishchi organlarning qazish qalinliklarini oson o’zgartirish, 
yuqori unumdorlik, frontal burg’ulash imkoniyatlarining mavjudligidir. Ishlab chiqarilayotgan 
shnekli kombaynlar kesishga qarshiligi 220—300 kN/m bo’lgan qatlamlarda samarali 
ishlatilmoqda.
Ish bajaruvchi organlarning qamrash kengligini quyidagicha qabul qilish tavsiya etiladi: 1,2—
2,5 m qalinlikdagi qatlamlar uchun 0,63 m; 1,2 m dan kichik qalinlikdagi qatlamlar uchun 0,8 m; 
2,5 m dan oshiq qalinlikdagi qatlamlar uchun qamrash kenligi 0,5 m.
Ko’mir sanoatida eng ko’p tarqalgan qazib olish kombaynlari quyidagilardir. 
Kombayn 1BK.T 
— mokisimon ishlovchi, 0,55—0,8 m qalinlikdagi, 35° gacha qiyalikdagi, 
krovlyasi o’rtacha barqaror bo’lgan ko’mir qatlamlarini qazib olishni mexanizatsiyalashtirishga 
mo’ljallangan. Kombayn ish bajaruvchi organi ikkita oldinga va orqaga simmetrik joylashgan bir 
xil qismlardan iborat. Ish bajaruvchi organi har biri ikkitadan burg’ulash koronkasiga, uchta 
gorizontal aylanish o’qli disk va bitta vertikal o’qli diskdan tashkil topgan. Qamrash kengligi 0,8 
m. 
Kombayn 1K101 - 
mokisimon ishlovchi, 0,7—1,2 m qalinlikdagi, 25° gacha qiyalikdagi, 
krovlyasi o’rtacha barqaror bo’lgan ko’mir qatlamlarini qazib olishni mexanizatsiyalashtirishga 
mo’ljallangan. Kombayn ish bajaruvchi organi ikkita (700 yoki 900 mm) bir xil shneklardan iborat.
Ko’mirning kesishga bo’lgan qarshiligi 250 kN/m. 
Kombayn 2K52M 
— mokisimon ishlovchi, 1,1—2,0 m qalinlikdagi, 35° gacha qiyalikdagi, 
krovlyasi o’rtacha barqaror bo’lgan ko’mir qatlamlarini qazib olishni mexanizatsiyalashtirishga 
mo’ljallangan. Ko’mirning kesishga bo’lgan qarshiligi 250 kN/m. Kombaynning qamrash kengligi 
0.6 va 0.8 m ni tashkil qiladi. 
Kombayn 1GSH68 
— chelnokovыy, 1,1—2,7 m qalinlikdagi, 20° gacha qiyalikdagi, 
krovlyasi o’rtacha barqaror, kesishga bo’lgan qarshiligi 300 kN/m gacha bo’lgan ko’mir 
qatlamlarini qazib olishni mexanizatsiyalashtirishga mo’ljallangan. Kombayn ish bajaruvchi organi 

---

84 
ikkita bir xil diametrli kombayning ikki tarafida joylashgan ikki yo’lakli simmetrik shneklardan 
tashkil topgan. Bu kombayn shneklari qamrash kengligi 0,8 m va 0,63 m.
Ish bajaruvchi organining ko’ndalang zaboyda burg’ulash funktsiyasi bilan ishlay olishi 
lavaning butun uzunligi bo’ylab qazish ishlarini mexanizatsiyalashtirish imkonini beradi.
16.2-rasm.KSHZM tor qamrovchi kombayni: 1 — markaziy reduktor; 
2 
— chap buriluvchi 
reduktor; 
3 
— o’ng buriluvchi reduktor;
4 
— chap shnek; 5 — o’ng shnek: 
6 
— gidrotsilindr; 7 — 
gidrovstavka; 8— tayanch-yo’naltiruvchi mexanizm; 
9 
— elektruskunalari; 
10 
— chang so’ruvchi 
qurilma; 11 — chang bostirish qurilmasi; 
12 — 
g’ilof; 
13 
— G405 uzatish mexanizmining 
gidromexaniq qismlari;