O‘zbеkistоn rеspublikаsi

Kolonkali sverlolar.
Kolonkali sverlolar qattiqlik koeffitsienti 
f

12 gacha bo’lgan ko’mir va 
tog’ jinslaridan shpur burg’ilash uchun qo’llaniladi. SHuning uchun ular qo’l sverlolariga nisbatan 
kuchli bo’lib, o’zining katta massasi va uzatish kuchi hamda burg’ilash uchun maxsus kalonka yoki 
manipulyatorlarda o’rnatilishi bilan ajralib turadi. 
Ishchi instrumentini zaboyga uzatib berishiga qarab kolonkali sverlolar mexaniq va gidravlik 
uzatgichlar bilan jixozlangan turlarga bo’linadi. Mexaniq (differentsial - vintli) uzatgichli sverlolar 
korpusga joylashtirilgan yuritma, reduktor orqali ishchi instrumentga aylanma harakat uzatuvchi 
mexanizm, ishchi instrumentni zaboyga uzatuvchi mexanizm va boshqaruv mexanizmdan tashkil 
topgan. 
Aylantiruvchi moment elektroyuritmadan (14.7- rasm, 
a
). 1- 6 tsilindrik shesternadan 7 
vtulkaga uzatiladi va ikkita 25 sirg’anuvchi shponka yordamida, 9 patron bilan chixozlangan 8 
shpindelga uzatiladi.

---

71 
Sirg’anuvchi shponka bemalol shpindelning bo’ylama o’yiqlari (pazi)ga kiradi va 
aylanuvchi momentni vtulkadan shpindelga uzatadi, bunda shpindel hech qanday qarshiliksiz bir 
vaqtning o’zida vtulkaga nisbatan bo’ylama harakatlanadi. SHpindelni zaboyga va zaboydan 
qo’zg’alishi 15 uzatuvchi rezbali vtulka deb ataluvchi gayka bilan tishlashishga kiruvchi lentali 
rezьba hisobiga amalga oshiriladi. Uzatuvchi rezbali vtulka 14 va 13 shesternya orqali 24 oraliq 
vtulka bilan qo’shilgan. Oraliq vtulka 20 xvostovik va 21 shponka bilan tugaydi. 
Ishlaganda vintoli jureylik 8 (vint)
— 15 rezьbali vtulka (gayka) oralig’ida uchta xarakterli 
holat bo’lishi mumkin: gaykani burchak tezligi vintnikidan katta, teng va kichik, ya’ni vintni 
gaykaga nisbatan oldinga, ko’zg’alishi, qo’zg’almasligi va orqaga qo’zg’alishi, ya’ni, ishchi 
instrumentni zaboyga uzatilishi, neytral holatda qolishi va zaboydan orqaga qaytishi kuzatiladi. 
14.7 - rasm. Kolonkali sverloning kinematik sxemasi 
15 vtulkani shpindelga nisbatan katta burchak tezligi bilan aylanishi 10 xvostovoy muftaga 18 
prujina orqali 4 shesternyaga siqilishi natijasida amalga oshadi. Aylanish momenti 4 shesternyadan 
20 xvostovikka 12 vtulkali 10 xrapovoy mufta va 21 sirpanuvchi shponka orqali uzatiladi. 24 
oralig’ valik 13 – 14 shesternyalar juftligi orqali aylanish momentini 15 vtulkaga uzatadi. 
Orqaga uzatishni boshqaruvchi dastakni ozgina orqaga siljitish (23 valikni qirqib, 22 
shesternya va reyka hisobiga) 18 prujinani birmuncha qisadi va 10 xvostovoy mufta 4 shesternya 
bilan tishlashishdan chiqadi. Bunday holatda 15 uzatuvchi rezьbali vtulka bemalol 8 shpindel bilan 
ishqalanish hisobiga aylanadi. 8 shpindel va rezьbali jurtlik o’q yo’nalishida surilmaydi. 
SHpindelni orqaga qaytarish uchun 16 dastakni oxirigacha orqaga bukish kerak 10 xropovoy 
mufta 17 pyati (asos)ga siqiladi. Pyata 17 sverloning korpusiga preslab joylashtirilgan, va u 
to’xtaydi, 15 gayka ham to’xtaydi, 8 shpindelь tez zaboydan orqaga qaytadi. 
12 vtulka va 10 mufta o’zaro friktsion bog’langan, shuning uchun uzatiladigan maksimal 
aylantiruvchi momenti ularni siqish kuchi bilan chegaralanadi. Maksimal uzatuvchi kuchni qiymati 
19 gaykani siqib turuchi 11 prujinani kuchi bilan rejalashtiriladi. SHpindelni aylanish tezligi 
reduktorni shesternalarini uzatish nisbatan yoki dvigatel rotorini aylanish tezligi bilan o’zgartiriladi, 
uzatuvchi gaykadagi aylanish momenti, demak, burg’ilash vaqtidagi maksimal uzatish kuchi 
chegaraviy moment muftasini rejalash hisobiga amalga oshiriladi. Masalan, EBK-5 va SEK-1 dagi 
shpindelni ikkita aylanish tezligi, ikkita tezligi bo’lgan elektrodvigatelь hisobiga (1500 yoki 3000 
ayl/min) bajariladi. Uzatuvchi gaykada maksimal aylantiruvchi momentini qiymati va uzatuvchi 
kuchning qiymati 200 dan 1500 kgk gacha, qo’shimcha jihozlangan friktsion mufta va 10 uzatuvchi 
xronovoy mufta yordamida o’zgartiriladi (14.7- rasm, 
b
). 
Sverlo ishlayotganda, 2 oraliq valikda aylantiruvchi momentning qiymati 7 qo’shimcha 
dastakni aylantirish hisobiga bajariladi. Qo’shimcha dastakni aylantirganda 6 shesteriya 3 gaykani 
aylantiradi, bu bilan 5 prujinani siqilish darajasi o’zgaradi, demak, friktsion muftani 1 diskani siqish 
qiymati o’zgaradi. 
SHpindelni yurish yo’nalishi «Oldinga», «Neytralь xol» va «Org’aga» yuritish 8 asosiy 
dastakni aylantirib, 12 shesteriya orqali va 9 uzatuvchi tishli reyka xrapovoy mufta bilan 4 
yurituvchi shesternya tishlashishga kiradi, chiqadi yoki uni 11 sverloni korpusi orqali tormoz-
to’xtatadi. 

---

72 
Uzatuvchi kuchni bir me’yorda, tekis rejalashtirish, ayniqsa, gidravlikani hisobiga amalga 
oshiriladi. Bunda uzatish kinematikasi o’zgarmasdan qoladi. Masalan, EBG sverlosida aylanish 
momenti 1 elektrodvigateldan (14.8-rasm) 2, 3, 5, 7 shesternalardan 8 aylantiruvchi muftaga o’tadi, 
keyin shponka orqali 9 shpindelь aylanadi. 
SHpindelni aylanish tezligini 4 shesternyani 5 yoki 6 shesternaga qayta qo’shish hisobiga 
bajariladi. EBG sverlosining boshqa sverlolardan farqi shpindelni zaboyga uzatishda ikkita 10 
gidravlik tsilindrlardan foydalanganligidir. Bu gidrotsilindrlar maxsus gidrosistemadan 
ta’minlanadi. SHesternyali 12 gidronasos (unumdorligi 4,5 l/min) 1 elektrodvigatelьdan 11 
shesternya orqali aylanadi. Gidronasos 14 rezervuar (manba)dan 13 yog’ filьtr orqali moy so’rib 
oladi va uni 15 taqsimlovchi kranga 16 saqlovchi kran orqali uzatadi. Taqsimlovchi kranni 
zolotnigini 17 dastak bilan surib moyni 10 tsilindrlarni o’ng yoki chap bo’shlig’iga yuborish 
mumkin, buni hisobiga shpindelь zaboyga yoki zaboydan tashqariga harakat qiladi 
. 
14.8-rasm. EBG sverlosining gidrokinematik sxemasi. 
Sverloning qayd etilgan konstruktsiyasi shpindelьni bir me’yordagi kuch (100 dan 1000 kgk) 
bilan oldinga yoki aylanmayotgan shpindelьni orqaga olib chiqadi. Sverloning elektrouskunalari 
portlashga xavfsiz qilib tayyorlangan bo’lib bevosita yoki masofadan boshqarilishi mumkin. 
Sverloni ishi KEB-5 kolonka yoki MBI-59 va MBM-2 manipulyatorga o’rnatilib bajariladi. 
Kolonkali sverlolar odatda ikki, ba’zida uchta tezlik bilan ishlaydigan 127, 220 va 380 v 
kuchlanishli elektrodvigatelьlar bilan ta’minlanadi. Ularning nisbiy massasi 23

53 kg/kvt, 
uzunligi, balandligi va eni mos ravishda 1500Ѕ300

350Ѕ350

400 mm. Hozir ishlatilayotgan 
kolonkali sverlolarni texnik tavsiflari 14.2 jadvalda keltirilgan. 
Kolonkali sverlolar texnik tavsiflari 
O’lchamlari 
EBK-
2A 
EBK-5 EBK-2M SEK-1 
EBG-1 
PEB-2 
EBGP-
1 
Elektroyuritmaning 
quvvati, kVt 
2,7 
1,8-4,2 
2,7 
3,3 
3 
4,5 
2,5 
SHpindelni aylanish 
tezligi, ayl/min 
205 
152-
305 
196 
305/152 
- 
415 
170; 
315 
SHpindelni maksimal 
uzatish tezligi, mm/min 
590 
439-
878 
180 
205/112 
- 
3000 
0-1400 
SHpindelni yurish 
masofasi, mm 
890 
890 
890 
1,86; 
0,88 
900 
400 
900 
Maksimal o’q bosimi, 
kgk 
1000 
1500 
600 
850 
1150 
600 
1500 
Massasi, kg 
110 
110 
120 
115 
110 
134 
130 
Kolonkali sverlolar ikki xilda (I va II) ishlab chiqariladi, mos ravishda shtangadagi quvvati 
2,5 va 4 kvt, shtangani aylanish tezligi 100—400 va 150—500 ayl/min va shtangani zaboyga 
uzatish tezligi 0,5—5 mm/ayl va zaboydan chiqish tezligi 5 m/min dan kam emas. SHtangani 
zaboyga maksimalь uzatish kuchi mos ravishda shtangani yurish masofasi 2,2 m bo’lganda 1500 va 
2000 KGK, sverloning massasi 132 va 160 kg dan oshmasligi kerak. 

---

73 
Alohida hallarda I xil kolonkali sverlolar shtangasini yurish masofasi 0,85 m, zabaydan 
chiqish tezligi 4 m/min va massasi 125 kg gacha bo’ladi.