O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

2.1.Chinniguldoshlar klassifikatsiyasi.
Qabila. Chinnigulnamolar (Caryophyllales) — Gvozdichnыe
Oila. Mingguldoshlar (Phytolaccaceae R Br) Lakonosnыe
Turkum. Minggul (Phytolacca L.) — Lakonos
Oila. Nomozshomguldoshlar (Nyctaginaceae Juss.) — Nik- toginovыe
Turkum. Nomozshomgiil (Mirabilis L.) Nochnaya krasavitsa
Oila. Semizo'tdoshlar (Portulacaceae Juss.) — Portulakovыe
Turkum. Semizo't (Portulaca L ) — Portulak
Oila. Chinniguldoshlar (Caryophyllaceae Juss.) — Gvozdichnыe
Turkum. Spergulariya (Spergularia (Pers.) J et S Persl) Torichnik
Turkum. Samino‘t (Herniaria L.) — Grыjnik
Turkum. Minuarsiya (Minuartia L.) Minuarsiya
Turkum. Shudgoro't (Lepyrodiclis Fenzl) — Pashennik
Turkum. Kuveriya (Queria L.) — Kveriya
Turkum. Bufoniya (Bufonia L.) — Byufoniya
Turkum. Sagina (Sagina L.) — Mshanka
Turkum. Qumo‘t (Arenaria L.) — Peschanka
Turkum. Tittostemma (Tytthostemma Nevski) — Neznachitelnoko- ronnik
Turkum. Meringiya (Moehringia L.) — Meringiya
Turkum. Qalampiro‘i (Holosteum L.) — Golosteum, Kostenechnik
Turkum. Yulduzo't (Stellaria L.) — Zvezdchatka
Turkum. Mezostemma (Mesostemma Vved.) — Mezostema; Umeren- nokoronnik
Turkum. Muguzo‘t (Cerastium L.) — YAskolka
Turkum. Yetmak, bex (Acanthopyllum C.A.Mey.)— Kolyuchelistnik
Turkum. Yersovun (Saponaria L.) — Mыlnyanka
Turkum. Qoramug’ (Vaccaria N.M.Wolf) Tыsyachegolov
Turkum. Valeziya (Valezia L.) — Valetsiya
Turkum. Petroragiya (Pelrorhagia (Ser. ex DC.) Link =Tunica Scop.) — Petroragiya
Turkum. Chinnigul (Dianlhus L.) — Gvozdika
Turkum. Zo'rcha (Silene L.) — Smolevka
Turkum. Randak (Agrosiemma L.) — Kukol
Turkum. Tog'chitir (Gypsophila L.) — Kachim
Turkum. Melandrium (Melandrium Roehl.) — Drema
Oila. Gultojixo'rozdoshlar (Amaranthaceae Juss,) — Amarantovыe
Turkum. Gultojixo roz (Celosia L ) — Seloziya
Turkum. Machin (Amaranthus L.)—SHirina
Turkum. Gomfrena (Gomphrena L.) Gomfrena
Oila. Sho'radoshlar (Chenopodiaceae Vent.) — Mareiыe
Turkum. Lavlagi (Beta L.) — Svekla
Turkum. Poliknemum (Polycnemum L.) — Xruplyavnik
Turkum. Sho'ra (Clienopodium L.) — Mar
Turkum. Ismaloq (Spinacia L.) — SHpinat
Turkum. Olabuta (Atriplex L.) — Lebeda
Turkum. Senniyella (Senniella Aellen) — Senniella
Turkum. Teresken (Krascheninnikovia Gueldensl.) — Teresken
Turkum. Ebalak (Ceratocarpus L.) Rogach, Ebelek
Turkum. Qoramatov (Camphorosma L.) — Kamforosma
Turkum. Panderiya (Panderia Ficb. et C.A.Mey.) — Panderiya
Turkum. Kiriloviya (Kirilovia Bunge) — Kiriloviya
Turkum. Londeziya (Londesia Fisch. et C.A.Mey.) — Londeziya
Turkum. Bassiya (Bassia All. = Echinopsilon Moq.) — Bassiya
Turkum. Izen (Kochia Roth) — Koxiya, izen
Turkum. Qumtariq (Corispermum L.) — Verblyudka
Turkum. Qumarchiq (Agriophyllum M.Bieb. ex C.A.Mey.)— Kumarchik
Turkum. Amoxlamis (Anlhochlamys Fenzl) — Antoxlyamis
Turkum. Shoxilak (Kalidium Moq.) — Potashnik
Turkum. Xalopeplis (Halopeplis Bunge ex Ung. — Stemb.) — Sorovnik
Turkum. Qorabaroq (Halostachys C.A.Mey.) — Solyanokolosnik
Turkum. Sarsazon (Halocnemum M.Bieb.) — Sarsazan
Turkum. Qizil sho‘ra (Salicornia L.) — Soleros
Turkum. Sariqsag'an (Horaninovia Fisch. et C.A.Mey.) — Goraninoviya Turkum. Ilyiniya (lljinia Korov.) — Iliniya
Turkum. Zeydlitsiya (Seidlizia Bunge) — Zeydliaiya
Turkum. Sho'rak (Salsola L.) — Solyanka
Turkum. Chogon (Hoiothamnus Jaub et Spach) — Galotamnus
Turkum. Bo‘g‘inak (Arthrophytum Schrenk) — Saksaulnik
Turkum. Saksovul (Haloxylon Bunge) — Saksaul
Turkum. Hammada (Hammada Ijin) — Gammada
Turkum. Ofaiston (Ofaiston Rafin.) — Ofayston
Turkum. Noea (Noaea Moq.) — Noea
Turkum. Sag'an (Girgensohnia Bunge) — Girgenzoniya
Turkum. Biyurg un (Anabasis L.) Ejovnik
Turkum. Toshbiyurg’un (Nanophyton Less.) — Nanofiton, Tasbi- yurgun
Turkum. To'rg‘ayo4 (Petrosimonia Bunge) — Petrosimoniya
Turkum. Quyonjun (Halocharis Moq.) Galoxaris
Turkum. Halotis (Halotis Bunge) — Galotis
Turkum. Buzoqbosh (Halimocnemis S A.Mey.) — Galimoknemis Turkum. Piptoptera (Piptoptera Bunge) — Piptoptera, Paduche krыlnik
Turkum. Donasho'r (Gamanthus Bunge) — Spaynotsvegnik, Ga- mantus
Turkum. Baliqko'z (Climacoptera Botsch.) — Klimakoptsra
Turkum. Kornulaka (Cornulaca Delile) — Kornulaka
Turkum. Halogeton (Halogeton S.A.Mey.) Galogeton
Turkum. Qorabargo't (Suaeda Forsk. ex Scop.) — Sveda
Turkum. Aleksandra (Alexandra Bunge) — Aleksandra
Turkum. Borshoviya (Borsczowia Bunge) — Borshoviya

2.2. Sinfchaning qabila va oilalarga bo`linishi, ularning asosiy vakillari.
Chinniguldoshlar oilasi — Caryophyllaceae
Oilaning vakillari o'tlar, qisman yarimbutalar, ba’zan butalardan iborat. Barglari oddiy, butun, yonbargsiz yoki yonbargli, ko'pincha qinli va poyada qarama-qarshi (faqat Pycnophyllym turkumidagina navbatlashib) joylashgan. Gullari dixaziy to'pgullarda o'rnashgan, ba’zan bittadan (qoramug' — Vaccaria segetalis) bo'ladi, aktinomorf,5 a’zoli va 5 doirali, 2 jinsli. ba’zan bir jinsli (2 uyli), entomofil. Changchilari 5—10 ta, ginetscy 1 ta, 2—5 mevachabarglardan iborat, sinkarp. Urug'kurtaklari ko'p, cgilgan. Gulining umumiy formulasi: Ca₅₍₅₎ Co, A. ₁₀ G₍₂ __5|. Mevasi tishchali yoki chanoqli ko'sak, ba’zan yong‘oqcha yoki rczavor. Chinniguldoshlarning 80 turkum va 2000 dan ziyod turlari bor.
Ular Yer yuzida kcng tarqalgan, ayniqsa Shimoliy yarimsharning mo'tadil iqlimli mintaqalarida va O'rtaycr dcngizbo'yi hamda Eronda tarqalgan. O'zbekistonda chinniguldoshlarning 24 turkumi va 130 tacha turi o'sadi.

1-rasm. Vaccaria segetalis

Gul tuzilishi va bir qalor boshqa bclgilariga ko'ra chinniguldoshlar oilasi 3 ta oilachaga bo'linadi: Paronixadoshchalar (Paronychoideae), Yulduzo'tdoshchalar (Alsinoidcac), Chinniguldoshchalar (Caryopvlloideae). Yulduzo'tdoshchalar oilachasining 18 ta turkumi mavjud. Oilachaning o'ziga xos beIgilari barcha vakillarida kosachabarglarning crkin (tutashmagan) bo'lishi hamda tojbarglari nayining bo'lmasligidir. O'zbekistonda 10 ta turkumining turlari ancha kcng tarqalgan.
Keng tarqalgan turkumlardan biri yulduzo'tlar (Stellaria) turku- midir. Barchasi bir yillik va ko'p yillik o'tlar bo'lib, O'zbckistonda 5 turi o'sadi. Mcnsinmas yulduzo't (S. ncglccta), poyasi nozik, yarim tik o'suvchi (5)—10—20—(30) sm balandlikdagi sershox, bo'g'in oraliqlari jingalak tukli, bir yillik o't. Barglari tuxumsimon yoki cho'ziq, pastkilari uzun bandli, yuqoridagilari esa bandsiz. Gullari oq, gultojibarglari kosachabarglardan 1,5 rnarta qisqa, to asosigacha 2 bo'lakli. Gul qismlari

2. 
   tadan. Dalalarda, bog'larda keng tarqalgan mezofit o't.
   

Holosteum (Holostcum) turkumi nozik, bir yillik o'tlardan iborat. To'pguli siyrak soyabon, gul bandlari ingichka, uzun va gullash davrida pastga osilib, mevasi pishgandan so'ng ko'tarilib, tarvaqaylab ketadi. Respublikamiz barcha viloyatlarining cho'l, adirlarida, vohalarda o'sadi. Chinniguldoshchalar oilachasining 19 ta turkumi mavjud, shulardan 10 ta turkumining vakillari O'zbckistonda tarqalgan. Ularning barchasi uchun xos muhim belgilar — kosachabarglarining tutash va ko'pincha silindrsimon cho'ziq hamda gultojibarglarining nayi va qaytaqisining keskin ajralib turishidir. Chinniguldoshchalarning chinnigul, bo'ritikan, gipsofila, qoramug' kabi turkumlari ancha kcng tarqalgan.
Chinnigul (Dianthus)turkumiga bir yillik, ko'p yillik (O'zbekistonda) o'tlar kiradi. Barglari bandsiz, chiziqsimon-tasmasimon, qarama- qarshi o'rnashgan. Gullari bittadan yoki dixaziy to'pgulda joylashgan. Kosachasi silindrsimon; 5 tishchali, asosida (1)—2—3 juft qipiqsimon gulyonbarglari bor. Gultojibarglari 5 ta, qaytaqisi tishchali yoki ingichka ipsimon bo'laklarga bo'lingan, oq, pushti, qizil. Changchilari 10 ta, ginetsey 2 ustunchali, mevasi 4 tishchali ko'sak. O'zbekistonda 10 turi yovvoyi holda o'sadi,turi madaniy manzarali o'tlar.
Yovvoyi turlaridan to'rttangachali chinnigul, yovvoyi chinnigul (D. tctralcpis ncvski) rcspub- likamizning barcha viloyatlaridagi adir va tog' yonbag'irlarida tarqalgan. O'zbckiston chinniguli (D. uzbekistanicus Lincz). O'zbckiston Rcspublikasining „Qizil kitob" iga kiritilgan. Madaniy turlaridan bir yillik xitoy chinniguli (D. chinensis) gulzorlarda manzarali o'simlik sifatida ekiladi.