O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

AISI/SAE
a
 
raqami 
UNS bo‘yicha 
belgilanishi 
Konsentratsiya qismi (uglerodga % 
massa 
ulushida 
legirlovchi 
elementlarning qo‘shilishi)
b
 
Ni 
Cr 
Mo 
Qol
ganl
ari 
10xx,
qora metall 
G10
xx
0 
11xx,
dasgoxda 
ishlash uchun 
G11
xx
0 
0,08
-
0,33
S 
12xx,
dasgoxda 
ishlash uchun 
G12
xx
0 
0,10
-

---

140 
0,35
S 
13xx
G13
xx
0 
0,04
-
0,12
P 
1,60
-
1,90
Mn 
40xx
G40
xx
0 
0,20-0,30
41xx
G41
xx
0 
0,80-1,10 0,15-0,25
43xx
G43
xx
0 
1,65-2,00 0,40-0,90 0,20-0,30
46xx
G46
xx
0 
0,70-2,00
0,15-0,30
48xx
G48
xx
0 
3,25-3,75
0,20-0,30
51xx
G51
xx
0 
0,70-1,10
61xx
G61
xx
0 
0,50-1,10
0,10
-
0,15
V 
86xx
G86
xx
0 
0,40-0,70 0,40-0,60 0,15-0,25
3 
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons.UK 2014 (409-416 rages.) 
Izoh: a – har bir po‘lat markasidagi uglerodning konsentratsiyasini xisoblash uchun 
markadagi 
xx 
– harfli indeksi o‘rniga /100% ni qo‘yilishi lozim. b – qo‘shimcha 
sifatida shuni aytish kerakki 13xx qotishmasida martensitning konsentratsiyasi 
1,00% dan oshmasligi lozim. 12xx qotishmasida esa fosforning konsentratsiyasi 
0,35% dan oshmasligi lozim. 11xx va 12xx qotishmalarida oltingugurt miqdori 
0,04% dan oshmasligi zarur. 92xx qotishmasida kremniyning miqdori 0,15-0,35% 
oralig‘ida bo‘lishi kerak. 
AISI va SAE qotishmalarni markalashda to‘rt belgili kodlardan foydalanadi. 
Boshidagi ikkita belgi qotishma tarkibini bildiradi, uchinchi va to‘rtinchi belgilar 
uglerod tarkibini bildiradi. Qora metallar uchun ikkita belgi qabul qilingin, bular 1 
va 0. Qolgan raqamlar boshqa qotishma turlarini bildiradi. Masalan: 13,41,43. 
Uglerod miqdori oxirgi ikkita sonni 100 ga bo‘lgandan xosil bo‘lgan % ga teng 
bo‘ladi. Misol uchun 1060 markali po‘lat tarkibida 0,60% uglerod bor. 
(UNS) yagona belgilar sistemasi qora va rangli qotishmalar uchun ketma-ketlikdagi 
tartibni qo‘llagan. Bu tizimdaga xar bir qotishma markasi xarf bilan boshlanadi. Bu 
harf ushbu material qaysi qotishmalar oilasiga mansubligini ko‘rsatadi. Demak 
temir va uning qotishmalari G xarfi bilan boshlanar ekan, qolgan to‘rtta raqam AISI 
va SAE tizimlaridagi kabi o‘qiladi. Beshinchi belgi bu tizimda - nul. 

---

141 
2.2.b-jadvalda ushbu guruhga mansub po‘latlarning toblash va bo‘shatishdan 
keyingi mexanik xossalari keltirilgan.