O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Jadval.
Oltita asbobsozlik po‘latining nomlanishi, tarkibi va asosiy qo‘llaniladigan 
joylari. 
AISI 
raqami 
UNS
bo‘yicha 
belgi-
lanishi 
Tarkibi, % massa ulushida
a
 
Qo‘llanilish sohalari 
C 
Cr 
Ni 
Mo 
W 
V 
M1 
T11301 
0,85 
3,75 
0,30 
max 
8,70 
1,75 
1,20 
Sverlo, 
arralar, 
kesgichlar 
A2 
T30102 
1,00 
5,15 
0,30 
max 
1,15 
- 
0,35 
Udarnik, chekanlar 
D2 
T30402 
1,50 
12 
0,30 
max 
0,95 
- 
1,10 
max 
Qaychilar, 
cho‘zish 
uchun golovkalar 
O1 
T31501 
0,95 
0,50 
0,30 
max 
- 
0,50 
max 
0,30 
max 
Arralar, 
kesuvchi 
asboblar 
S1 
T41901 
0,50 
1,40 
0,30 
max 
0,50 
max 
2,25 
0.25 
Quvurlar 
uchun 
arralar, betonlar uchun 
sverlolar 
W1 
T72301 
1,10 
0,15 
max 
0,20 
max 
0,10 
max 
0,15 
max 
0,10 
max 
Temirchi 
asboblari, 
yog‘och 
bilan 
ishlovchi asboblar 
Izoh: a – qotishmaning qolgan qismi temirdan tashkil topgan. Marganetsning 
miqdori qotishmaning turidan kelib chiqgan xolda 0,10 dan 1,4% gacha bo‘ladi. 
Kremniyning miqdori qotishmaning turidan kelib chiqgan xolda 0,20 dan 1,2% 
gacha bo‘ladi. 
Zanglamas po‘latlar 
AISI
 r
aq
am
i 
UNS
 
b
o‘yic
h
a 
b
elgi
-
lan
ish
i 
T
ar
k
ib
i,
 
 
%
 
m
assa
 u
lu
sh
id
a
a
Ol
in
is
h
 
sh
ar
tlar
i
b
 
Mexanik xossalari 
Asosiy 
qo‘llaniladigan 
sohalari 
M
u
staxkamli
k
 
ch
egar
asi
, 
M
Pa
 (
ksi
) 
Oq
u
vc
h
an
li
k
 
ch
egar
asi
, 
M
Pa
 (
ksi
) 
Plastik
li
gi
, 
%
EL
 (50 
mm
 
asosga
 
2 
d
yu
ym
) 
Ferritli 
409 
S40900 
0,08
C, 
O 
380 (55) 
205 (30) 
20 
Avtomobillarning 
chiqish trubasi, qishloq 

---

143 
11,0
Cr, 
1,0
Mn, 
0,50
Ni, 
0,75
Ti 
xo‘jaligida 
purkash 
uchun idishlar 
446 
S44600 
0,20
C, 
25 Cr, 
1,5
Mn 
O 
515 (75) 
275 (40) 
20 
YUqori 
haroratli 
klapanlar, 
formalar, 
siqish kameralari 
Austenitli 
304 
S30400 
0,08
C, 
19 Cr, 
9 Ni, 
2,0
Mn 
O 
515 (75) 
205 (30) 
40 
Kimyo va oziq-ovqat 
sanoati 
uchun 
qurilmalar, 
kriogen 
idishlar 
316L 
S31603 
0,03
C, 
17 Cr, 
12 Ni, 
2,5
Mo, 
2,0
Mn 
O 
485 (70) 
175 (25) 
40 
Payvand 
konstruksiyalar 
 
 
 
 
 
3
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons.UK 2014 (409-416 rages.) 
 
 
11- MAVZU METALLMAS MATERIALLAR.YOG’OCH MATERIALLAR
POLIMER MATERIALLAR, XOSSALARI, ISHLATILISHI. 
Reja: 

---

144 
1.Metallmas materiallar to‘g‘risida umumiy tushuncha. 
2.Plastmassalar va ularning turlari 
 
Mashinasozlikda konstruksion materiallar sifatida metall qotishmalari bilan 
bir qatorda metallmas materiallardan ham foydalaniladi va ularni qo‘llanilish 
sohalari borgan sari ortib bormoqda. Ma’lumki, metallmas materiallar xili ko‘p, 
lekin sanoatda keng qo‘llaniladiganlariga plastik massalar, rezina, lok, bo‘yoq, 
yelim, asbest, shisha, keramika va boshqalar kiradi. Metallmas materiallarning 
puxtaligi, yengilligi, termik va ximiyaviy chidamligi, yuqori izolyatsion 
xarakteristikalari, ayniqsa, texnologik va ekspluatatsion xossalarining yaxshiligi 
ulardan metallar o‘rnida emas, balki zarur materiallar sifatida ham 
foydalanishni taqozo etadi. 
Metallmas materiallar asosiy polimerlar (yuqori molekulyar birikma)dan 
iborat bo‘lib, ular tabiiy va sun’iy xillarga ajratiladi. 
Tabiiy polimerlarga sellyuloza, slyuda, asbest, grafit, paxta va boshqalar, 
sun’iylariga polietilen, viskoza, sintetik kauchuk va boshqalar kiradi. 
 Plastik massalar
Plastik massalar tabiiy yoki sun’iy polimerlar asosida olingan materiallar 
bo‘lib, ularni olish yoki qayta ishlashning ma’lum bosqichida yuqori plastiklikka 
ega bo‘ladi. Plastik massalar oddiy va murakkab xillarga ajratiladi. Oddiy plastik 
massalar yolg‘iz polimerlardan iborat bo‘lib, ularga polietilen, polistirol, kapron, 
organik shisha va boshqalar kiradi. 
Polimer so'zi tom ma'noda " ko'p qismlar . » degan ma'noni anglatadi. Polimer 
moddalar tarkibidagi elementlar ko'plab kimyoviy o`zaro bog`langan murakkab 
tuzilishga ega.Ular birgalikda yaxlit qattiq jism hosil qiladi. Tarkibidagi 
elementlarning 
xossalariga 
ko`ra 
plastmassalar 
va 
elostomerlarga 
bo`linadi.Plastmassalardan qizdirib qolipda turli shakldagi buyumlarni tayyorlash 

---

145 
mumkin. Plasmassalarni 2 ta katta guruhga bo`lib o`rganamiz: 1 termoplaslar 2 
reaktoplastlar.Hozirgi davrda plastmassalar sanoatning turli sohalari uchun muhim 
material hisoblanib, ularning elektr tokini o`tkazmasligi , elastikligi va buyum 
tayyorlashda yuqori haroratning zaruriyati yo`qligi ularning qo`llanilish sohasini 
kengaytirmoqda 
The word 
polymer
literally means “many parts.” A polymeric solid material may be 
considered to be one that contains many chemically bonded parts or units that them-
selves are bonded together to form a solid. In this chapter, we shall study some 
aspects of the structure, properties, processing, and applications of two industrially 
important polymeric materials: