O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

10- MAVZU METALL KORROZIYASI VA UNGA QARSHI KURASH 
USULLARI. KORROZIYA TURLARI VA UNING OLDINI OLISH 
YO’LLARI 

---

137 
Po‘lat – bu temir asosli qotishma bo‘lib, tarkibida ma’lum miqdorda boshqa 
legirlovchi elementlar ham bo‘ladi. Po‘latlarning mingdan ortiq turlari mavjud 
bo‘lib, ular tarkibi va tayyorlanish jarayonidagi termik ishlovlar bilan farqlanadi. Bu 
materialning mexanik xossalariga uglerodning miqdori juda sezilarli ta’sir 
ko‘rsatadi, odatda 1% dan ko‘p bo‘lmagan miqdorda qotishma terkibida bo‘ladi.
Po‘latlarning eng ko‘p tarqalgan ba’zi markalari tarkibidagi uglerod miqdoriga 
qarab bo‘linadi, bular kam, o‘rta va yuqori uglerodli po‘latlar. Po‘latlarning asosiy 
turlari ham xuddi shunday tarkibidagi legirlovchi elementlarning miqdoriga qarab 
bo‘linadi. 
 Kam uglerodli po‘latlar 
Materialning ushbu turi qolgan barcha po‘lat turlaridan ko‘ra ko‘proq ishlab 
chiqariladi. Kam uglerodli po‘latlar odatda qotishmaning 0,25% og‘irligicha 
uglerodga ega va termik ishlovdan martensit struktura xosil qila olmaydi. Ularni 
faqat sovuqlayin deformatsiya yo‘li bilan kuchaytirish mumkin. Bu materiallarning 
mikrostrukturasi ferritli va perlitli mikroelementlardan tuzilgan. Bu materialni 
qayerda qo‘llash mumkin, axir kam uglerodli po‘latlar nisbatan yumshoq va 
unchalik mustaxkam emas, lekin zarbiy qovushoqlik va plastiklik xossalari yuqori.
Ularga stanoklar yordamida onson ishlov bersa bo‘ladi, bundan tashqari ularning 
payvandlanuvchanligi ham yuqori. SHuning uchun ham ulardan maxsulot ishlab 
chiqarish arzonroq. 
Ushbu materiallarning asosiy qo‘llaniladigan sohasi – avtomobollarning kuzov 
detallari, ko‘priklar, binolar, quvur o‘tkazgichlar va boshqa sohalarda turli profillar 
(chiziqli, aylana, burchakli) va listlar sifatida qo‘llaniladi. 
Qora metallarning tarkibi va mexanik xossalari 13.1 a va b jadvalida keltirilgan. 
Ushbu materiallarning mexanik xossalari asosan quyidagi oraliqlarda bo‘ladi: 
oquvchanlik chegarasi 275 MPa (40000 funt/dyuym
2
), mustaxkamlik chegarasi – 
415 dan 550 Mpa gacha (60000 – 80000 funt/dyuym
2
), plastikligi – 25%EL.