O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

9.4.2. Ustunlarni montaj qilish. 
 
Yaxlit beton poydevorlarga o‘rnatiladigan metall Ustunlarni quyidagilarga 
tayantirish mumkin: 

poydevorlarga oldindan o‘rnatilgan anker boltlarga o‘rnatilgan 
Ustunni ikki o‘zaro perpendikulyar o‘qlar bo‘yicha tekshirgandan so‘ng 
biriktirish joylariga tsement qorishmasini quyish bilan; 

Ustunning frezerlangan ostini bevosita loyihaviy belgigacha 
ko‘tarilgan poydevorlar sirtiga, keyinchalik tsement qorishmasini 
quymasdan; 

oldindan to‘g‘irlanib o‘rnatilgan (zarur bo‘lganda tsement 
qorishmasi qatlami bilan), yuqori sirti yo‘nilgan po‘lat tayanch plitalarga 
(to‘g‘irlamasdan montaj qilish). 
Ustunlarni montajga tayyorlashda ularga quyidagi o‘q belgisi chiziqlari 
belgilanadi: Ustunning bo‘ylama o‘qi Ustunning pastki qismi va poydevorning 
ustki qismi sathida.
Poydevorlarga o‘rnatiladigan balandligi 10 m gacha bo‘lgan keng tovonlik 
Ustunlar faqat anker boltlari bilan ta’minlanadi. Tor tovonli ancha baland Ustunlar 
boltlarda mahkamlashdan tashqari eng kichik bikrlikdagi tekislikda ikki tomondan 

---

471 
tortqilar bilan bog‘lanib tortib qo‘yiladi. Tortqilar Ustunning yuqori qismiga u 
ko‘tarilgunga qadar mahkamlanadi va Ustun o‘rnatilayotganda yakorlarga yoki 
yaqinda joylashgan poydevorlarga mahkamlanadi. Tortqilar tarang tortilgandan 
so‘ng Ustundagi stroplarni olib tashlash mumkin. 
Ustunlar doimiy elementlar bilan mahkamlangandan keyingina tortqilarni 
olish mumkin. Ustunlarning bino o‘qi yo‘nalishidagi ustivorligi Ustunlarning 
birinchi jufti montaj qilingandan keyin o‘rnatiladigan kranosti to‘sinlari va 
bog‘lamalari bilan ta’minlanadi. 
Poydevorlarga o‘rnatiladigan metall Ustunlar montaj qilish jarayonida anker 
boltlari bilan mahkamlanadi (9.43-rasm). Agar Ustun asosi ostiga metall 
qistirmalar qo‘yilgan bo‘lsa, u holda ular payvandlangan bo‘lishi kerak. Yuqori 
yaruslarning Ustunlari (masalan, qo‘shib qurilgan etajerkada) yuqori 
mustahkamlikka ega bo‘lgan boltlar bilan mahkamlanadi yoki payvandlanadi. 
Karkas konstruktsiyalarini, ayniqsa Ustunlarni to‘g‘irlash katta mehnat talab 
qiladi. To‘g‘irlashsiz montaj metodining qo‘llanilishi inshootni tiklash 
muddatlarini qisqartirish bilan bir vaqtda ishlarning sifatini yaxshilashga imkon 
beradi. 
To‘g‘irlashsiz montaj uchun konstruktsiyalarni zavod-tayyorlovchida va 
qurilish maydonida tegishlicha tayyorlash zarur. Konstruktsiyalarni tayyorlashdagi 
yuqori aniqlik quyidagilar bilan ta’minlanadi: 

Ustunning boshmog‘i va boshmoqning tayanch plitasi 
konstruktsiyalarini tayyorlanishi va ob’ektga yetkazilishi alohida 
bajariladi; 

Ustun ikki tarmog‘ining chetlari frezerlangan bo‘lishi kerak; 

tayanch plitalar tarashlangan holda tayyorlanadi.

---

472 
Har bir tayanch plitaga boltlar o‘rnatish uchun rezba teshikli 4 ta planka 
payvandlanishi kerak; Ustun tarmoqlarida o‘q belgisi chiziqlari belgilangan 
bo‘lishi lozim. 
To‘g‘irlashsiz montaj metodida po‘lat ustunlar po‘lat plitaga tayanadi. Bu 
holda poydevorlar yuzasi loyihadagi belgidan 50...60 mm dan pastroq qilib 
betonlanadi va plita aniq o‘rnatilgandan so‘ng tsement qorishmasi quyiladi. 
Tayanch plita sozlovchi boltlar bilan tayanch plankalariga o‘rnatiladi, ular qo‘yma 
detallar kabi uning sirti bilan bir tekis qilib poydevor betoni ichida qoldirilishi 
kerak. Plitaning tayanch tekisligi nivelir bo‘yicha o‘rnatiladigan vintlarning 
gaykalarini rostlash bilan chiqarib qo‘yiladi. Tayanch plitasining haqiqiy aniq 
yuzasining qiymati loyihadagidan 1,5 mm dan ortiqga farq qilmasligi kerak.
9.43.-rasm. Metall Ustunni tayanchga o‘rnatish (a) va doimiy mahkamkamlash (b) 
sxemasi: 
1 – poydevor plitasi; 2 – tayanch plita (boshmoq); 3 – Ustun; 4 – montaj qilishda rezbani 
saqlash uchun qalpoqcha; 5 – anker; 6 – gayka; 7 – payvandlash. 
Ustunni o‘rnatishda uning tarmoqlaridagi o‘q belgisi chiziqlari tayanch 
plitalardagi o‘q belgisi chiziqlari bilan moslashtiriladi, shunda Ustunning loyihaviy 
holati ta’minlanadi va so‘ng u anker boltlari bilan mahkamlanishi mumkin. Bu 
holda Ustunni o‘qlar bo‘yicha va balandlik bo‘yicha to‘g‘irlash uchun qo‘shimcha 
siljitish talab etilmaydi. Ustunlarning montaj qilingan konstruktsiyalariga 
tortqilarni bog‘lab o‘rnatgandan va tortilgandan keyin kranosti to‘sinlarini montaj 
qilish boshlanadi. O‘q belgisi chiziqlari bo‘yicha o‘rnatilgan kranosti to‘sinlari 
qo‘shimcha to‘g‘irlashni talab etmaydi. Ular boltlar bilan mahkamlangandan so‘ng 
tortqilar yechib olinadi. 

---

473