O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

            (4) 

Shunday  bo‘lsada,  u  firmadan  yillik  hisobotlarni  olish  imkoniyatiga  ega. 

Agar  tahlilchi  yillik  hisobotda  berilgan  firmaning jami  xarajatlarini  o‘zgarmas  va 

o‘zgaruvchan  xarajatlarga  ajrata  olsa,  u  holda,  umumiy  puldagi  ifodalangan 

zararsizlik darajasini hisoblashi mumkin bo‘ladi.   

Korxonaning  investitsion  faoliyatiga  risk  ta’sirini  baholashning  har  bir 

bosqichi quyidagi pog‘onalarga bo‘linadi:  

-  korxonaning tavsif baholash predmetini aniqlash; 

-  baholash vaqtini belgilash; 

-  baholanishining maqsad va vazifalarini aniqlash 

-  baholanishning  turli  aniqlash:  buyurtmachi  va  baholovchi  manfaatlarini 

himoyalash.  

Korxonaning  tashkiliy-huquqiy  va  qisqartirilgan  nomi,  uning  tashkiliy-

huquqiy  shakli,  hisobga  olingan  joyi,  joylashgan  yeri,  ishlab  chiqarish  tarmog‘i, 

ishlab  chiqariladigan  mahsulotlarning  asosiy  turlari  va  haqazolar  korxonaning 

tavsifnomasiga  kiradi.  Agar  baholanayotgan  korxona  shu’ba  korxona  bo‘lsa  yoki 

qaram  korxona  bo‘lsa,  asosiy  yoki  ustun  korxonani  aniqlab  olish  zarur.  Agar 

boshqa  (ustun)  korxonada  ustav  kapitalning  20%  dan  oshiq  ovozga  ega  aksiyalari 

bo‘lsa, bu korxona qaram korxona hisoblanadi.  

Moliya  va  buxgalteriya  hisobidagi  asosiy  tamoyillari  va  amaliy 

me’yorlaridagi  farqlarga  qaramay,  korxonaning  moliyaviy  hisoboti  o‘z  ichiga 

moliyaviy  holati  va  o‘tmishdagi  xo‘jalik  faoliyati  samaradorligi  haqidagi 

ma’lumotlarni  qamrab  olgan  bo‘ladi,  bu  rahbarlarga  korxonaning  bo‘lg‘usi 

ishlarini  tahlil  qilish  va  istiqbolini  belgilashda  asqotishi  mumkin  bo‘ladi. 

Firmaning moliyaviy hisobotlari asosida moliyaviy natijalarini tahlil qilishda qator 

---

37 

 

maxsus  koeffitsientlardan  foydalaniladi,  ular  yordamida  ko‘rsatkichlarni  turli  xil 

korxonalar  bo‘yicha  hamda  bitta  korxonaning  turli  xil  vaqt  oralig‘idagi 

ko‘rsatkichlarini solishtirish mumkin bo‘ladi.  

Ushbu  koeffitsientlardan  foydalangan  holda  firma  faoliyatining  beshta 

asosiy jihatlarini tahlil qilish mumkin:  rentabelligi, aktivlar aylanmasi, o‘zining va 

jalb  qilingan  mablag‘lari  hisobiga  moliyalashtirish  yoki  moliyaviy  "dastak" 

(moliyaviy liveridj), likvidlik va bozor qiymati. 

Kredit riskini tahlil qilishning eng muhim omillaridan biri foizlar qoplamasi 

hisoblanadi.  Uning  mohiyati  korxonaning  foizli  to‘lovlarini  bu  to‘lovlarni  amalga 

oshirishdan  keladigan  foyda  summasi  bilan  taqqoslashdan  iborat.  Bu  koeffitsient 

kredit  uchun  foizlar  to‘lash  bo‘yicha  korxonaning  o‘z  majburiyatini  bajarish 

imkoniyatini  aks  ettiradi.  Aynan  korxonaning  foizlar  to‘lay  olmaslik  imkoniyati 

yuqori giring holatida aks etadi. 

Foizlarni  qoplash  koeffitsienti  (FQK)  foiz  va  soliqlar  to‘langunga  qadar 

daromadning (FSTD (

EBIT — earnings before interest and taxes

)) foizlarni to‘lash 

xarajatlariga nisbati sifatida aniqlanadi va quydagicha aniqlanadi

: 

𝑭𝑸𝑲 =

𝑭𝑺𝑻𝑫

𝒇𝒐𝒊𝒛𝒍𝒂𝒓𝒏𝒊 𝒕𝒐

′

𝒍𝒂𝒔𝒉 𝒙𝒂𝒓𝒂𝒋𝒂𝒕𝒍𝒂𝒓𝒊