O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

X BOB. SHAXS SOTSIALIZATSIYASI
 
X.1. Sotsiallashuv tushunchasi 
Bugungi 
kunda 
jamiyatimizda 
olib 
borilayotgan 
siyosatning asosiy maqsadlaridan biri – barkamol avlodni 
tarbiyalashdir. Barkamol avlod tarbiyasi uchun mas’ul bo‘lgan 
kishilar sifatida psixolog mutaxassislarga bugungi mavzu juda 
dolzarbdir.
«Sotsiallashuv» 
atamasini birinchi bo‘lib amerikalik 
sotsiolog F.G.Giddings insonlarga nisbatan qo‘llagan. U 
o‘zining 
«Ijtimoiylashuv 
nazariyasi» 
(1897) 
kitobida 
«Sotsiallashuv individ tabiati yoki xarakterining rivojlanishi, insonni sotsial hayotga 
tayyorlashdir», degan fikrni bildiradi.
Har birimizning jamiyatdagi o‘rnimiz, uning qachon va qanday sharoitlarda 
paydo bo‘lgani, jamiyatga qo‘shilib yashashimizning psixologik mexanizmlari 
jarayoni 
psixologiyada 
sotsiallashuv 
yoki 
sotsializatsiya
deb 
yuritiladi. 
Ijtimoiylashuvga oid bir qancha ta’riflar mavjud bo‘lib, quyida ulardan bir 
qanchasining izohi beriladi.
Sotsiallashuv 
(ba’zi adabiyotlarda sotsializatsiya deb berilgan) tushunchasi 
sotsial-psixologik, sotsiologik, pedagogik kategoriyalardan biri bo‘lib, bu atama 
shaxsning uni o‘rab turgan tashqi sotsial muhit ta’siri ostida jamiyatdagi mavjud 
tajribalarni o‘zlashtirishga moyilligi yoki o‘zlashtirganlik darajasini ifodalovchi 
jarayondir. Bu tushunchaning umumiy ma’nosi ostida individ tug‘ilib, uni o‘rab 
turgan birlamchi va ikkilamchi muhit ta’sirida ulg‘ayishi, undan so‘ng jamiyatga 
qo‘shilishi, o‘rgangan barcha tajribalarini atrof-muhitdagilar bilan hamkorlik qilish 
jarayonida qo‘llashi va kimlargadir shu tajribalarni uzatishda vosita bo‘lishi jarayoni 
tushuniladi.
Sotsiallashuv 
inson tomonidan sotsial tajribani egallash, hayot va faoliyat 
jarayonida uni faol tarzda qo‘llash jarayonidir.
179

---

Sodda til bilan aytganda, sotsiallashuv har bir shaxsning jamiyatga qo‘shilishi, 
uning me’yorlari, talablari, kutishlari va ta’sirini qabul qilgan holda, har bir harakati 
va muomalasida uni ko‘rsatishi va kerak bo‘lsa, shu sotsial tajribasini o‘z navbatida 
o‘zgalarga o‘rgata olish jarayonidir.
Sotsiallashuv
so‘ziga berilgan ta’riflardan eng keng tarqalgani (lot. Socialis – 
sotsial, jamoaviy) individning jamiyatga kirib borib, undagi hayot uchun zarur 
bo‘ladigan malaka, rollar, me’yorlar va qadriyatlarni o‘zlashtirishidir. Sotsiallashuv 
jarayonida insonlarda jamiyatdagi muloqotning ishtirokchisi bo‘lishi uchun kerak 
bo‘ladigan sotsial sifatlar, bilimlar, ko‘nikmalar shakllanib boradi.
Hozirgi zamon psixologiyasida sotsiallashuv terminining yana ikkita sinonimi 
keng qo‘llaniladi: ya’ni bular «shaxs shakllanishi» va «tarbiya» jarayonidir. 
Sotsiallashuv «individning jamiyatga kirib borishi», «sotsial ta’sirlarni o‘zlashtirish» 
hamda «sotsial aloqa jarayonida ulardan foydalanish» kabi tushunchalar orqali ham 
ifodalanadi.