O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

7-rasm. Jinoyatning sub’ektiv tomoni 
Jinoyat huquqida ayb ikki shaklga ajratiladi: qasd va ehtiyotsizlik. Ushbu 
ikki shakl ham yana qismlarga ajratiladi.
Jinoyatning motivi – shaxsda jinoyat sodir etishga nisbatan qaror va xohish 
uyg’otuvchi ichki hissiyot. Bunday hissiyotning vujudga kelishi jinoiy 
javobgarlikka tortish uchun asos bo’lmaydi. Chunki hamma ham kimnidir 
yoqtiradi, kimnidir esa yo’q. Miyaga kelgan hayol yoki ichki hissiyot uchun 
shaxsni javobgarlikka tortish mantiqsizlikdir.
Jinoyatning maqsadi – jinoyat sub’ektining natijaga erishishga qaratilgan 
niyati. Inson hayoti davomida turli vaqtlar davomida turli maqsadlarni o’z oldiga 
qo’yadi. Bu maqsadlar qonuniy yo’llar bilan yoki noqonuniy yo’llar bilan 
erishishga yo’naltiriladi. Noqonuniy yo’llar bilan maqsadga erishish ta’qiqlanadi, 
lekin maqsadning o’zi bilan, agar harakat boshlanmagan bo’lsa, javobgarlikning 
belgilanishi noto’g’ridir. Aytaylik, kimdir boshqa shaxsni o’limini xohlaydi 
(motiv), uni zaharlab o’ldirishni ko’ngliga tuyadi (maqsad), javobgarlik va jazodan 
qo’rqib bu ishni amalga oshirmaydi. Bunday holatda uni javobgarlikka tortish 
mumkin emas. Jinoyatning maqsadi va motivi huquqiy normada to’g’ridan-to’g’ri 
ko’rsatilgan bo’lsa, jinoyatni kvalifikatsiya qilishga ta’sir ko’rsatadi. Masalan, 
Jinoyatning sub’ektiv tomoni
asosiy belgi 
ayb
fakul’tativ belgilar
jinoyatning motivi
jinoyatning maqsadi

---

55 
kuchli ruhiy hayajonlanish holatida odam o’ldirish (98-modda), bolani almashtirib 
qo’yish (124-modda), shuningdek, dispozitsiyada tamagirlik niyati, diniy 
taassublar zamirida qilingan jinoyatlar sub’ektiv tomonning fakul’tativ belgilarini 
jinoyatni kvalifikatsiya qilishdagi ahamiyatini oshiradi. Boshqa hollarda katta 
ahamiyatga ega bo’lmaydi.
Jinoyatning sub’ektiv tomoni biri ikkinchisiga o’xshab ketadigan 
jinoyatlarni farqlash imkonini beradi. Shuningdek, jinoyat sub’ektiv tomonining 
mazmuni qilmishning xavflilik darajasini aniqlashda ahamiyatlidir. Sub’ektiv 
tomon javobgarlikning xususiyati, og’irlashtiruvchi va yengillashtiruvchi holatlari, 
jazo darajasiga ta’sir ko’rsatadi.
Jinoyatdagi ayb, motiv va maqsad faqat qasddan sodir etilgan jinoyatlarga 
xosdir. Jinoyat ehtiyotsizlikdan sodir etilgan bo’lsa, motiv va maqsadning 
ahamiyati bo’lmaydi. Uni to’g’ri anglab yetmaslik aybsiz odamni jazoga tortishga 
yoki teskari holat yuz berishiga sababchi bo’lish mumkin. Shuning uchun 
jinoyatning sub’ektiv tomonini to’g’ri tahlil qilish ahamiyatlidir.