O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi servis xizmati fanidan

Umumiy qoidalar
1. To'g'rash shakli: agar maxsus ko'rsatmalar berilmagan bo'lsa, lavlagi uzun somoncha shaklida to'g'raladi. Demak, sabzi, karam ham shu tarzda to'g'raladi. Piyoz esa yarim halqa shaklida to'g'raladi.

2. 
   Xushxo'r suyuq taomlarda lavlagi doim tomat bilan dimlanadi. Rangi saqlanib qolishi uchun dimlash so'ngida sirka qo'shib yuboriladi.
   
3. 
   Piyoz va sabzi doim jazlanadi.
   
4. 
   Mahsulotlar qaynab turgan bulyonga solinadi, shu sababli bulyon qaynash darajasiga yetkazilishi kerak.
   
5. 
   Mahsulotlar xususiyatiga ko'ra shunday ketma-ketlikda soli-nishi kerakki, bunda ularning bir vaqtda tayyor bo'lishi hisobga olinsin (16-jadval). Issiqlik ishlovi berish vaqtining jadvaliga qarab, mahsulotlarni qaynatmaga solish ketma-ketligini aniq belgilash mumkin: a) karam; b) kartoshka - bulyon qaynab chiqqandan so'ng; d) 10—15 daqiqadan so'ng dimlangan lavlagi (uni kartosh-kadan so'ng solish kerak, chunki lavlagiga qo'shilgan sirka proto­pektinning parchalanishini sekinlashtiradi); e) jazlangan sabzi va piyoz; f) eng oxirida ziravorlar solinadi (bu umumiy qoida talablarida berilgan).
   
6. 
   Suyuq taomlar past olovda qaynatiladi.
   
7. 
   Taom tortilishidan awal ta'bga ko'ra ziravorlar solinadi (tuz, shakar, sirka).
   

Shundan so'ng o'quvchilar mustaqil ravishda texnologik sxemani tuzishlari mumkin.
Mashg'ulotlar jarayonida o'qituvchi yashil pigment — xlorofill kislota bilan qorishganda o'z xususiyatini yo'qotishi, ammo shovul kislotasining mavjudligiga qaramasdan shovul o'z rangida qolishini so'zlab berganda, o'quvchilar bu jarayon yuz berishiga qiziqib qoladilar va buni o'z ko'zlari bilan ko'rishni xohlaydilar. Shuning uchun darsda ko'rgazmali tajribalar o'tkazish yaxshi natijalar beradi.
1. Lavlagi pigmenti xususiyatlari.
Xom lavlagini tozalab, qirg'ich yordamida maydalanadi. Uni kolbaga joylab 1:1 mutanosibligida sovuq suv quyiladi va chayqatiladi (agar qirg'ichdan o'tkazish jarayonida sharbati ajralib chiqsa uni ham kolbaga quyiladi). Kolbadagi rangli suvni boshqa idishga ag'dariladi. Bu ishni ko'pincha bitta brigada bajaradi. Keyingi faoliyat yakka tartibda amalga oshiriladi. Olingan rangli eritmani uchta probirkaga taxminan 1 ml dan quyib chiqiladi. Ikkita probirkadagi eritmani suyultiriladi (taxminan 10 barobar). Ushbu probirkalardan biriga bir necha tomchi sirka qo'shiladi. Uchta probir-kaning hammasini suv hammomiga joylashtiriladi hamda 30 da-qiqa davomida qizdiriladi (bu vaqt oralig'ida esa dars davom etadi).
Tajriba oxirida rangning o'zgarishiga e'tibor beriladi va quyidagi savollarga javob topiladi.
a) pigmentning turg'unligi probirkadagi eritma konsentra tsiyasiga bog'liqmi?
b) lavlagi pigmentlari turg'unligiga kislota qanday ta'sir ko'rsatadi?
2. Xlorofillning xususiyatlari.
Ko'kat, ko'k piyoz va shovulni maydalab to'g'raladi. Ularni ikkita probirkaga joylashtiriladi. Probirkadagi ko'katlar ustiga suv quyib, uni qaynash darajasiga yetkaziladi va savollarga javob topiladi.
a) tarkibida kislota miqdori kam bo'lgan ko'katlar hamda shovul rangida qanday o'zgarishlar ro'y berdi?
b) xlorofillga kislota qanday ta'sir ko'rsatadi?
Sabzavotli taomlar alohida taom sifatida ham, go'shtli, baliqli
taomlar bilan garnir sifatida ham iste'mol qilinadi.
Qaynatib, qovurib, dimlab pishirilgan sabzavotli taomlarni tayyorlashni o'rgatish jarayonida texnologik xaritalarni tarqatma material qilib o'quvchilarga tarqatish kerak.