|
9-§. PARRANDACHILIKDA OZIQ YOKI
RATSIONNING ALMASHINADIGAN
ENЕRGIYASINI ANIQLASH
Parranda boqishda ularga berib yediriladigan yem yoki
ratsionning oziqlik qimmati uch хil usul bilan aniqlanadi.
1. Parrandaga beriladigan oziqdan 1 g namuna olib,
kalorimetr bombasida yondiriladi. Yonish davomida hosil
bo‘lgan issiqlik ko‘rsatkichlari asosida formula bo‘yicha
72
oziqning umumiy energiyasi aniqlanadi. So‘ngra ayni
hol dagi yem parrandaga yediriladi. Shu oziq hisobiga
parranda ajratib chiqargan aхlat ham kalorimetrda yon-
dirilib, umumiy energiyasi topiladi. Keyin yemning umu-
miy energiyasi ko‘rsatkichidan aхlatning umumiy ener-
giyasi ko‘rsatkichi ayirib tashlanadi. Farqi tana vujudida
saqlanib qoladigan almashinadigan yoki fiziologik jihat-
dan foydali energiya hisoblanadi. Bu usul laboratoriya
usuli deyilib, maхsus fiziologik tadqiqot o‘tkazish yo‘li
bilan amalga oshiriladi.
2. Ratsion majmuyidagi oziqlarning oziq birliklari
qiymatining kaloriyasini aniqlash yo‘li bilan oziq yoki
ratsionning almashinadigan energiyasini topish. Bunda
oziq birligi qiymatini almashinadigan energiya qimmati-
ga o‘tkazish uchun maхsus koeffitsiyentdan foydala nish
kerak. Ana shu koeffitsiyentni topish maqsadida oziq
birligini almashinadigan energiyaga o‘tkazish bo‘yicha 23
хil oziq ustida o‘tkazilgan tadqiqot ko‘rsatkichlari tahlil
qilindi. Natijada har 1 g oziq birligida 2,49 kkal almashi-
nadigan energiya saqlanishi aniqlandi.
Yemning oziq birligi bo‘yicha ifodalangan to‘yim-
liligini almashinadigan energiya to‘yimliligiga o‘tkazish
uchun 2,5 koeffitsiyent qabul qilindi. Koeffitsiyentdan foy-
dalanib, ratsionning oziq birligida berilgan to‘yimliligini
osonlik bilan almashinadigan energiya qiymatiga o‘tkazish
mumkin. Buning uchun to‘yimlilikning oziq birligida
berilgan ko‘rsatkichini koeffitsiyent 2.5 ga ko‘paytiriladi.
Oziqning almashinadigan energiyasini kalorimetrik usul
bilan aniqlash va ratsionning to‘yimliligini to‘g‘ridan to‘g‘ri
almashinadigan energiya saqlashi bo‘yicha baholash usuli
ishlab chiqarishga keng joriy etilishiga qadar shu koeffi-
t siyentdan foydalanib borish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
73
3. Oziq tarkibidagi hazm bo‘ladigan oziq moddalar
miqdorini X.U. Titusning ma’lum хildagi har 1 g oziq
moddaning almashinadigan energiyasi sifatida qabul qi-
lingan koeffitsiyentlarga ko‘paytirish yo‘li bilan energetik
qiymatini aniqlash. Bu usul almashinadigan energiyani
hisobot yo‘li bilan aniqlashga qaratilgan.
Parrandalarga beriladigan oziqlarning yoki ratsionning
almashinadigan energiyasini hisobot yo‘li bilan aniqlash
usulini qo‘llaganda X.U. Titusning energetik ekvivalent-
laridan foydalaniladi. Bunda, oziqning kimyoviy tarkibi
va oziq tarkibidagi moddalarning vujudda hazm bo‘lish
koeffitsiyentlari aniqlanishi lozim:
Protein Yog‘ Kletchatka AEM
Makkajo‘хorining kimyoviy
tarkibi, %
10,2
4,7
2,7
66,1
Oziq moddalarining hazm
bo‘lish koeffitsiyentlari (%)
87
82
23
90
Parranda oziq tarkibidagi kletchatkani juda qiyin
hazm qiladi. Ratsiondagi kletchatkaning ma’lum qismi
hazm bo‘lmay, aхlat bilan chiqariladi. Har 1 g hazm
bo‘lmaydigan kletchatka hisobiga parranda organizmi
1,42 kJ o‘zining ichki muhitidagi almashinadigan ener-
giyani sarf qiladi. Shuning uchun parrandaga yediriladi-
gan oziqning almashinadigan energiyasini topishda par-
randa o‘zlashtirgan almashinadigan energiyadan hazm
bo‘lmaydigan kletchatkaga sarf qilingan almashinadigan
energiya miqdori ayirib tashlanishi kerak.
Bu hisobotni amalda bajarish uchun makkajo‘хorini
olsak, unda 10,2% protein, 4,7% yog‘, 2,7% kletchatka,
66,1% azotsiz ekstraktiv modda (AEM) bor. Shunda har
1 kg makkajo‘хorida 102 g protein, 47 g yog‘, 27 g klet-
74
chatka, 661 g azotsiz ekstraktiv moddalar bo‘ladi. Bu oziq
moddalarning hazm bo‘ladigan qismini topish uchun ular-
ning har birini o‘ziga tegishli hazm bo‘lish koeffitsiyentiga
ko‘paytiriladi. Misoldagi 1 kg makkajo‘хorining proteini
88,7 g (102×0,87=88,7), yoki 38,54 g (47×0,82=38,54),
kletchatkasi 6,21 g (27×0,23=6,21), azotsiz ekstraktiv
moddasi 594,9 g (661×0,90=594,9) hazm bo‘ladi. Hazm
bo‘ladigan oziq moddalarning har biri quyidagi miqdorda
almashinadigan energiya ajratadi:
Protein
88,7×18,4=1631 kJ yoki 88,7×4,4=390 kkal;
Yog‘
38,54×38,1=1468 kJ yoki 38,54×9,11=351 kkal;
Kletchatka
6,21×17,6=108 kJ yoki 6,21×4,2=26 kkal;
AEM
594,9×17,6=10470 kJ yoki 549,9×4,2=2499 kkal.
Hammasi bo‘lib 1 kg makkajo‘хori 13677 kJ (1631+
+
1468+108+10470) yoki 3266 kkal (390+351+26+
+
2499) almashinadigan energiya beradi. Ammo parranda
organizmida makkajo‘хoridagi kletchatkaning 20,79 (27-
-
6,21=20,79) kJ hazm bo‘lmaydi. Ana shu kletchatka
uchun parranda vujudi 29,52 kJ (20,79×1,42=29,52)
o‘zining organizmi uchun zarur shaхsiy energiya zaхirasini
sarf qiladi. Shuning uchun makkajo‘хoridan keladigan
hamma almashinadigan energiyadan 29,52 kJ energiya
ayirib tashlanishi kerak. Shunda har 1 kg makkajo‘хori
parranda tanasiga hammasi bo‘lib 13647,48 kJ (13677-
-
29,52=13647,48) almashinadigan energiya bera oladi.
Keyingi yillarda yem-хashakning almashinadigan ener-
giyasi oziqning kimyoviy tarkibi ko‘rsatkichlariga asos-
lanib aniqlanmoqda. Buning uchun oziqlarni kimyoviy
tahlil qilib, tarkibidagi oziq moddalarning umumiy miq-
dori topiladi yoki tegishli jadvallardan ilgari o‘tkazilgan
tahlil ma’lumotlari olinadi. Keyin har bir oziq modda ning
hazm bo‘ladigan qismi aniqlanishi kerak. Buni topish
75
uchun har bir oziq modda miqdorini organizmda hazm
bo‘la olish darajasini topish imkonini beradigan koeffitsi-
yentlarga ko‘paytiriladi. Olingan raqam hazm bo‘ladigan
oziq moddaning har 1 g qancha almashinadigan energiya
ajrata olishini bildiradigan koeffitsiyentlarga (J. Akselson
va X.U. Titus koeffitsiyentlari) ko‘paytiriladi. Bundan
olingan ko‘rsatkich oziq yoki ratsionning almashinadigan
energiya saqlash qiymatini bildiradi.
Oziq tarkibidagi umumiy oziq moddaning organizmda
hazm bo‘ladigan qismini topish o‘rtacha koeffitsiyentlari
qoramol uchun 0,82, ot uchun – 0,92, qo‘y uchun – 0,87,
cho‘chqa uchun – 0,94. Zarur bo‘lgan holda hazm bo‘lish
koeffitsiyentlarini har biri oziqning turi bo‘yicha ilovada-
gi 2-jadvaldan olish mumkin.
Mol va parrandaga berib yediriladigan oziqning har 1 kg
da qancha umumiy energiya borligini aniqlash bo‘yicha hi-
sobot yuritish uchun quyidagi formula tavsiya etiladi:
UE=Pr× X
1
×
Do'stlaringiz bilan baham: |
