O‘zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

I N T O N A S I YA 
 
Ovozga daxldor bo’lgan badiiy o’qish vositalaridan biri intonatsiyadir. Intonatsiya lotincha 
so’z bo’lib, ma'lum vaqt doirasida ovozning tebranishidir. Badiiy o’qishda ovozni past yoki baland 
qo’yishdan  tashqari  banddagi  mazmun,  ruhiy  kayfiyatdan  kelib  chiqib,  ovozni  tebrantira  olish 
muhimdir.  Intonatsiya  orqali  banddagi  mazmun  konkretlashadi.  Bir  matnning  o’zida  intonatsiyani 
o’zgartirish  orqali  quvonch,  g’urur,  mamnuniyat  va  aksincha,  g’azab,  nafrat,  iztirob  singari 
tuyg’ularni ifodalash mumkin. 
«Yana  keldingizmi?»  —  so’roq  gapidan  intonatsiyani  o’zgartirish  orqali  yuqoridagi 
mazmunlarni yuzaga chiqarish mumkin. 
Intonatsiya o’rinli  qo’llansa, matndagi  g’oyaviy  niyat  tinglovchiga lo’nda, ta'sirchan holda 
yetib boradi. G’. G’ulomning «Sen yetim emassan»  she'ridagi quyidagi parchada intonatsiya to’g’ri 
qo’llansa,   parchadagi fashizmga — Gitlerga bo’lgan kuchli nafrat, g’azab yorqin ifodalanadi: 
Ota-onasining   
Tayini ham yo’q, 
Sut ko’r qilgur, haromi 
Gitler oqpadar — 
Farzandning qadrini 
Qaerdan bilsin? 
H.  Olimjonning  she'ridan  olingan  quyidagi  bandda  esa  intonatsiya  butunlay  boshqacha 
bo’lishi  talab  qilinadi.  Ovoz  tebranishi  orqali  lirik  qahramonning  ma'shuqasiga  bo’lgan  yuksak 
mehr-muhabbati kuchli lirik ohang orqali ifodalanadi: 
Kechir meni, nozli malagim, 
Seni maqtay olmasim tayin. 
 
Senga shuncha chiroy bergan kim? 

---

 
80 
Aytib bergin, uni maqtayin. 
Ovozni  tebrantira  olish  ko’nikmasini  hosil  qilishda  kundalik  mashqlardan  tashqari  badiiy 
o’qish ustalari ijrolarini tinglash ham yaxshi natija beradi. Ardoqli suhandon Q.Mahsumov, Milliy 
teatri aktyori M.Abduqunduzov ijrolaridan intonatsiyadan qanday foydalanish mahoratini o’rganish 
mumkin.