Солиқ ҳисобининг объекти ва предмети

boquvchining vafoti munosabati bilanmarhumning o’rtacha oylik ish haqi miqdorida to’lanadigan oylik to’lovlar, uning o’ziga va uning qaramog’ida bo’lgan, lekin zararni undirishga haqli bo’lmagan mehnatga qobiliyatli shaxslarning ulushini chegirib tashlagan holda (MK 193-moddasining birinchi qismi).

Тo’latishga haqli bo’lgan shaxslarning har biriga zararni to’lash miqdorini belgilash uchun boquvchining ko’rsatilgan shaxslarning hammasiga to’g’ri keladigan ish haqi qismi ularning soniga bo’linadi.

Misol. Vafot etgan xodimning oilasi otasi (66 yosh), onasi (65 yosh), xotini (35 yosh) va o’g’lidan (6 yosh) iborat. Oylik to’lovlarga ota-ona (pensiya yoshiga yetgan shaxslar sifatida) va o’g’il (16 yoshga yetmagan shaxs) haqlidir. Хotini marhumning qaramog’ida bo’lishi mumkinligiga qaramay, to’lovlarni olishga haqli emas, chunki u mehnatga qobiliyatli shaxsdir. Vafot etgan xodimning o’rtacha oylik ish haqi 687 500 so’mni tashkil qiladi. Bir ulushning miqdorini aniqlaymiz:

687 500 / [3 (ona, ota va o’g’il to’lov olish huquqiga egalar) + 2 (marhum va qaramog’ida bo’lgan, biroq to’lov olishga haqli bo’lmagan shaxs - xotini)] = 687 500 / 5 = 137 500 so’m (marhum va uning xotini hisobga olingan holda ulush).

Har bir oluvchining ulushi miqdorini belgilash uchun marhum va uning xotini ulushini - 275 500 so’m (137 500 x 2) chegirish lozim.

Тo’lov oluvchilarning ulushi 412 000 so’mga (687 500 - 275 500) teng.

Har bir to’lov oluvchi ulushining miqdori 137 333 so’mni (412 000 / 3) tashkil etadi.

Vafot etganning qaramog’ida bo’lmagan, biroq zararni to’latish huquqiga ega bo’lgan mehnatga qobiliyatsiz shaxslarga uning miqdori quyidagi tartibda belgilanadi:

• 
  agar ta’minotga mablag’lar sud tartibida undirilsa, zararni to’lash sud belgilagan summada belgilanadi;
  
• 
  agar ta’minotga mablag’lar sud tartibida undirilmasa, zararni to’lash ularning moddiy ahvoli va marhumning hayot vaqtida ularga yordam ko’rsatish imkoniyatlarini hisobga olgan holda belgilanadi.
  

Misol. Marhum pensiya yoshiga yetgan ota-onasiga moddiy yordam ko’rsatmagan, chunki ular bunga muhtoj emas edilar. Ya’ni amalda ular marhumning qaramog’ida bo’lmaganlar. Ushbu holda ularning ulushi miqdori ulushga muhtojliklariga bog’liq holda belgilanadi. Ular boshqa qaramoqdagi shaxs foydasiga to’lovlarni olishdan bosh tortish to’g’risida ariza yozishga ham haqlilar. Ushbu masalani ota-ona va boshqa qaramoqdagilar bilan birgalikda hal qilish maqsadga muvofiqdir. Kelishishga erishilmaganda nizo sud tartibida hal qilinadi.

Boquvchisini yo’qotganlik tufayli zarar to’lovini olish huquqiga ega bo’lgan shaxslar uchun boquvchisining vafoti tufayli tayinlangan pensiya, shuningdek boshqa daromadlar (yoshga doir va nogironlik uchun pensiyalar, ish haqi, stipendiyalar) zarar to’lovi hisobiga kiritilmaydi. Bunda qaramog’ida bo’lgan har bir shaxs hisobiga zarar to’lovi miqdori qonun hujjatlarida belgilangan EKIHning 50%idan kam bo’lishi mumkin emas.