O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

qonun chiqaruvchi 
xuddi fuqarodek qonunga tobe bo’lgan davlatnigina huquqiy davlat deb 
hisoblash mumkin, degan fikrga qo’shilishardi.
Chunonchi, 
Iering 
faqat davlat hokimiyati o’zi yozgan tartibga o’zi bo’ysungan 
joyda, bu hokimiyat uzil-kesil huquqiy mustahkamlikka erishgan joydagina huquqiy davlat 
mavjud bo’ladi, deb hisoblaydi. Faqat huquq hukmronligadagana milliy farovonlik, savdo 
va hunarmandchilik gullab-yashnaydi, xalqqa xos bo’lgan «aqliy va axloqiy kuchlar» rivoj 
topadi
11
. 
Ellinek 
ta’limoti bo’yicha, davlat o’z xalqining umumiy manfaatlari vakili sifatida 
hukmronlik qiluvchi xalq ittifoqi yuridik shaxs sifatida, jamiyat progressiv rivoji yo’nalishida 
individual, milliy va umuminsoniy bir-damoik manfaatlarini qondiruvchi sifatida ta’riflanadi. 
Huquqiy davlat g’oyalari rus siyosiy-huquqiy tafakkurida ham keng aks etgan. 
Huquqiy davlat bo’yicha rus ta’limoti oktyabroldi davri huquqshunoslari va faylasuflari 
N.M.Korkunov, S.A.Kotlyarovskiy, V.M.Gessen, G.F.Shershenevich, B.N.Chicherin, 
N.A.Berdyaev va boshqalar asarlarida nazariy jihatdan o’z takomiliga etgan. 
Chunonchi, 
Shershenevich 
huquqiy davlatni shakllantirish yo’llari va asosiy 
alomatlarini quyidagicha ko’rsatib bergandi: 1) zo’ravonlikni barham toptirish uchun har bir 
kishi erkinligi chegaralarini belgilab, bir xil manfaatlarni boshqalaridan farqlovchi ob’yektiv 
huquq me’yorlarini qaror toptirish darkor - boshqaruvda huquqning hukmronligi g’oyasi 
shundan kelib chiqadi; 2) agar shaxsiy tashabbus erkinlikni talab etsa, davlatga sub’yektiv 
huquqni muhofaza etish bilan cheklanish kifoya qiladi; 3) yangi tartib hokimiyat 
organlarining o’zlari tomonidan buzilmasligi uchun mazkur hokimiyat vakolatlarini qat’iy 
10
Маркс К., Энгелъс Ф. Соч. -Т., 28.427-bet. 
11
Иертг Р. Цель в праве. - СПБ., 1881. 47-bet. 

---

236 
belgilab qo’yish zarur. Bunda ijroiya hokimiyatidan qonun chiqaruvchilik hokimiyatini 
ajratib, sud hokimiyatining mustaqilligani tasdiklab, qonunchilikda saylab qo’yiladigan 
jamoatchilik unsurlarining birgalikda qatnashishlariga yo’l qo’yish kerak bo’ladi. Huquqiy 
davlatning real kafolatlarini Shershenevich turli vaqtlarda davlat hokimiyatining 
zo’ravonligiga qarshi turli kafolatlar olga surilishida ko’radi: «...a) shaxsning uzviy 
huquqlari; b) hokimiyatlarning bo’linish tamoyili; v) hokimiyatning huquqiy o’zini o’zi 
chegaralashi; g) davlatning o’z ustida turgan huquqqa bo’ysunishi. Ijtimo-iy fikrning tiyib 
turuvchi kuchi amalda shunday bo’la oladi»
12
. Aytish kerakki, hokimiyatni nodavlat jamoat 
birlashmalari, matbuot, radio, televidenie tomonidan «tiyib turish» g’oyasini hozir hamma 
tan oladi hamda u hozirgi zamon jamiyatida o’z amaliy ifodasini topmokda. 
Gessen 
huquqiy davlat to’g’risidagi o’z ta’rifini Rarb siyosiy-huquqiy tafakkuri 
qarashlari asosiga quradi.