O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

2. Cheklangan sharhlash 
- bunda tatbiq etilayotgan huquqiy normaning o’z 
matnida cheklanganligi belgilab qo’yiladi. Masalan, O’zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasining 64-moddasida «Ota-onalar o’z farzandlarini voyaga yetgunlariga qadar 
boqish va tarbiyalashga mayburdirlar», deyilgan. Bu yerda ota-onalar o’z farzandlarini 
doimo boqish emas, balki voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar, 
deb cheklab qo’yilgan. 
3. Keng ma’noda sharhlash 
- bunda qo’llaniladigan huquqiy normaning mazmuni 
uning yozilgan matniga nisbatan kengroq qilib sharhlanadi. Masalan: O’zbekiston 
Respublikasi Konstituiiyasining 112-moddasida «sudyalar mustaqildirlar, faqat qonunga 
bo’ysunadilar», deyilgan. Buni kengroq qilib sharhlaydigan bo’lsak, sudlar o’z faoliyatida 
O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi - oliy davlat vakillik organi tomonidan chiqarilgan 
qonunlar, davlat va ijro etuvchi hokimiyat boshlig’i Prezidentning chiqargan Farmonlari, 
qarorlari, farmoyishlari va boshqa davlat organlari tomonidan chiqarilgan normativ huquqiy 
hujjatlarga amal qiladi. Yoki bo’lmasa, keng ma’noda huquqiy normalarni sharhlab tatbiq 
etishda O’zR JKning 55-56-moddalarini - jazoni yyengillashtiruvchi va ogirlashtiruvchi 
holatlarni olish mumkin. 55-moddada jazoni yyengillashtiruvchi holatlarga quyidagilar 
kiritilgan: aybini bo’yniga olish yoki jinoyatni ochish uchun faol yordam berish, etkazilgan 
zararni to’lash, ogar shaxsiy va oilaviy sharoitlar oqibatida, majburlash yoki moddiy 
tomondan, xizmat jihatidan qaramlik sababli va boshqa bir qancha sabablar natijasida 
jinoyat sodir etish, voyaga etmaganligi, homilador ayolligi sababli. 56-moddada jazoni 
ogirlashtiruvchi holatlarga quyidagilar kiritilgan: homiladorligi aybdorga ayon bo’lgan 
ayolga nisbatan, yosh bola, qariya yoki ojiz ahvoldagi shaxsga nisbatan, aybdorga moddiy 
tomondan, xizmat jihatdan yoki boshqa jihatdan qaram bo’lsa jinoyat natijasida og’ir 
oqibatlar kelib chiqqan bo’lsa, umumiy ofat sharoitidan foydalangan holda yoki favqulodda 
holat vaqtida yoxud ommaviy tartibsizliklar jarayonida, mastlik holatida yoki giyohvandlik 
vositalari yordamida va boshqa holatlarda jinoyat sodir etilgan bo’lsa. 
Sud har bir jinoyat ishini ko’rganda yuqoridagi jazoni yengillashtiradigan va 
og’irlashtiradigan holatlarni keng sh’noda sharhlaydi. Bu holatlar hamma jinoyatchilar 
uchun bir xilda qo’llanilmaydi. Har bir jinoiy ish bo’yicha jinoyatchining shaxsiga oid 
xarakteri hisobga olinadi. 
O’zbekiston bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan hozirgi davrda kishilar o’rtasidagi turli 
ijtimoiy munosabatlar huquq normalari bilan tartibga solinadi. Bunda huquq normalarini 
sharhlash-avvalo turli usullar bilan ularning mazmunini aniqlash va huquqiy normalarning 

---

189 
hajmi, yuridik kuchiga qarab sharhlash katta yordam beradi. Bu esa aholining huquqiy 
normalarni yaxshiroq tushunib, ularga amal qilishlikka, huquqiy tarbiya va huquqiy 
madaniyatning yuqori darajada bo’lishligiga olib keladi.