O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

4. Qonunning oliyligi prinsipi
Demokratik huquqiy davlatni shakllantirish jamiyatda qonunning hukmronligi qaror 
topishini taqozo etadi. Chinakam huquqiy davlat bo’lishi uchun mamlakatda adolatli, 
insonparvar, demokratik qonunlar tantana qilmog’i shart. Qonunning oliyligi davlat va 
jamiyat hayotining muqaddas prinsiplaridan biridir. Ijtimoiy siyosiy turmushda qonun 
muqaddas sanalib, uning yuksak nufuzga ega bo’lishining boisi shuki, unda xalqning 
hukmron irodasi, xohishi va istaklari, manfaat va inshshshlari o’zining mujassam ifodasini 
topadi. 
Qonunning oliyligi bugun paydo bo’lgan yangi muammo emas. Bu g’oya bir necha 
asrlardan buyon siyosiy-huquqiy ta’limotlar xazinasidan o’rin olib, o’z qadrini hurmatlovchi 
davlatlar tajribasida qo’llanib kelmoqda. Masalaning qadr-qimmati totalitar tuzumdan voz 
kechib, milliy istiqlol yo’liga kirgan yosh O’zbekiston davlati uchun alohida ahamiyat kasb 
etadi. Hamma gap qonunning oliyligi prinsipini O’zbekistonning siyosiy-huquqiy voqeligiga 
singdirishda. 
O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida vujudga kelganligini dunyoga e’lon 
qiluvchi «O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to’g’risida»gi 
Qonundayoq (1991 yil, 31 avgust) o’zining umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligini, 
demokratik davlatchilik yo’lidan borajagini, O’zbekistonda uning Konstitutsiyasi va 
qonunlari ustun ekanligini bayon etdi. Mustaqil O’zbekistonning 1992 yilgi yangi 
Konstitutsiyasida ham xalqimizning oliy maqsadi insonparvar demokratik huquqiy davlat 
barpo etish ekanligi o’z ifodasini topdi. 
 
4-§. Qonun ijodkorligi jarayoni va bosqichlari 
Qonun davlat hokimiyatining maxsus faoliyati mahsuli sifatida vujudga keladi. 
8
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to’¦risida Qonun. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 
Axborotnomasi, 1993, № 5, 202-modda.

---

142 
Davlat amrining oliy ifodasi bo’lmish qonun, hokimiyatning alohida vakolatli organi
tomonidan amalga oshiriladigan murakkab jarayon natijasida yaratiladi. 
Qonunchilik (qonunni yaratish) jarayoni - davlat oliy vakillik organi ning 
konstitutsiyada belgilangan tartibda yangi qonunlarni yaratishga, amaldagi qonunlarga 
qo’shimcha va o’zgartirish kiritishga qaratilgan, shuningdek eskirgan qonunlarni bekor 
qilish borasidagi harakatlari yig’indisi bo’lib, u qonun bilan tartibga solinishi zarur bo’lgan 
munosabatlarni aniqlash, qonun loyihasini tayyorlash, uni muhokama etish va qabul 
qilishni o’z ichiga oladi. Qonunchilik jarayoni muayyan tartib, tashkillashganlik ifodasi 
sifatida mamlakatda qonunchilik hokimiyatini amalga oshirish shaqli hisoblanadi. 
Qonunning oliyligi, jamiyat hayotidagi ustuvor mavqei qonunchilik jarayonining ilmiy va 
amaliy ahamiyatini belgilab beradi. Zero, qonun yaratish jarayonining mukammal tartibga 
solinganligi sifatli va talab darajasidagi qonunning tug’ilishi uchun zamin bo’lib xizmat 
qiladi. 
Qonunchilik jarayonining ta’rifi ikki ma’noga ega: birinchidan, bu qonun loyihasining 
parlamentga kiritilishidan boshlab, to u qabul qilingunga qadar davlat organlari tomonidan 
ro’yobga chiqariladigan vakolatlar bo’lsa, ikkinchidan, qonunchilik hokimiyatini amalga 
oshirishda ishtirok etadigan turli sub’yektlar o’rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi 
protsessual qoidalar ifodasi (shaqli)dir. Qonunchilik jarayonining muhim xususiyati 
shundaki, uning mazmunini tashkil etuvchi harakatlar tartibi va ularni amalga oshirish 
taomili konstitutsiyaviy tarzda belgilab qo’yiladi. 
Qonun ijodkorligi jarayoni, an’anaga ko’ra, ushbu jarayonning turli bosqichlarida 
ishtirok etuvchi organlar o’rtasidagi vakolatlarni taqsimlash ma’nosida talqin etiladi. 
Garchand, qonun chiqarish faoliyatida u yoki bu mustaqil sub’yektlar ishtirok etsalarda, 
qonunchilik jarayoni asosan parlamentning qonun yaratish faoliyati tartibi bo’lib 
qolavyeradi. 
Qonun ijodkorligi jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: 
1. Muayyan qonun yaratilishiga bo’lgan ob’yektiv ehtiyojni aniqlash;
9
2. Qonunchilik tashabbusi; 
3. Qonun loyihasini muhokama qilish; 
4. Qonunni qabul qilish; 
5. Qonunni imzolash va e’lon qilish.