O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Salbiy jihatlari:
- haddan ziyod psixologik omillarga katta e’tibor berib, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy 
omillarga e’tiborni susaytiradi; 
- intuitiv huquqning haqiqiy deb hisoblanishi bilan huquqni davlatdan ajratadi, 
huquqiy, huquqqa xiloflik, qonuniy va g’ayriqonuniylik o’rtasidagi farqni, mezonni 
yo’qotadi. 
Sobiq sovet huquq nazariyasida huquqqa psixologik yondashuv sub’yektiv 
idealizmga olib keluvchi nazariya sifatida rad etilgan edi. Biroq, sovet hokimiyatining 
dastlabki yillarida agar prolyetar davlatining manfaatlari talab qilsa, sud’yalar huquqiy 
ongga murojaat qilishi dekretlarda tan olingan edi. Amalda esa, sotsialistik huquqiy ongga 
asoslanib, joyida otib tashlash intuitiv huquqi keng miqyosda qo’llanildi. Buning salbiy 
oqibatlari hammaga ma’lum. 
Biroq, huquqqa psixologik yondashuv nazariyasining asoschisi L.I.Petrajitskiy 
huquqni ob’yektiv va sub’yektiv, intuitiv va pozitiv, rasmiy va norasmiy turlarga bo’lib 
tushuntiradi. Yuridik amaliyotda, xususan qonunchilik va huquqni qo’llash amaliyotida 
psixologik nazariya xulosalaridan samarali foydalanish mumkin. Huquq normalari hara-
katining psixologik mexanizmini bilish nihoyatda muhim, chunki bu huquqni qo’llashda 
huquqni qo’llovchining kasbiy mo’ljallarining to’g’ri va aniq bo’lishi, huquqni qo’llash 
motivlarining asosli bo’lishi imkonini beradi. 
 
6-§. Tabiiy huquq nazariyasi (huquqqa falsafiy yondashuv) 
Huquqni tushunishga falsafiy yondashuv nazariya sifatida XVII-XVIII asrlarda to’la 
mantiqan shakllandi. Uning namoyandalari Gobbs, Lokk, Radishchev va boshqalardir. 
Mazkur nazariyaning asosiy g’oyalari: 
- ijobiy huquq, Ya’ni davlat tomonidan qabul qilingan qonunlar bilan bir qatorda 
insonga tug’ilishidanoq berilgan oliy, haqiqiy, «tabiiy» huquq mavjud. Har qanday qonun 
ham huquqiy bo’lmasligi mumkin; 
- huquq va axloq aynanlashtiriladi, (mazkur nazariya namoyandalarining fikriga 
ko’ra) adolat, haqiqat, ozodlik, erkinlik, tenglik kabi axloqiy tushunchalar huquqning 
o’zagini tashkil etadi va huquq ijodkorligi hamda huquqni qo’llash jarayonini belgilab 
beradi; 
- inson huquqlarining manbai qonunlarda emas, inson tabiatida bo’lib, unga 
tug’ilishdan yoxud xudoning amri bilan ega bo’lish mumkin. 
Huquqni tushunishning tabiiy huquq nazariyasi quyidagi ijobiy jihatlarga ega: