O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

kompaniyalarga beriladi:   
-  faoliyat  turi  va  yuridik  maqomidan  qat’iy  nazar,  ikki  yoki  undan  ortiq 
mamlakatda  o’z sho’’ba korxonasiga ega kompaniyalar; 
-  o’zlarining  xorijiy  firmalari  faoliyatini  muvofiqlashtirib,  boshqarib  turgan 
kompaniyalar. 
Transmilliy 
kompaniyalar 
faoliyati 
milliy 
iqtisodiyotlarni 
geografik 
joylashuviga  ko’ra  emas,  balki  takror  ishlab  chiqarish  munosabatlarining  o’zaro 
mosligi  va  uyg’unligidan  kelib  chiqib  bir-biriga  bog’laydi.  Hozirgi  kunda  dunyoda 
40  mingdan  oshiq  transmilliy  kompaniyalar  (TMK)  faoliyat  ko’rsatadi,  shundan 
500tasi  jahon  xo’jaligida,  xususan,  milliy  iqtisodiyotlar  taraqqiyotida  salmoqli 
mavqeni  egallaydi.   
Mazkur  500  TMK  dunyo  ishlab  chiqarishiing  qariyb  50  foizi va savdosining 
taxminan  60  foizini  nazorat  qiladi.  Jumladan,  bu  TMKlar  dunyo  bug’doy,  kofe, 
makkajo’xori,  tamaki,  yog’och  materiallari,  temir  rudasi  savdosining  90  foizini, 
mis va boksid savdosining 85foizi, tabiiy kauchuk va neft xom ashyosi savdosining 
75 foizini  nazorat qilmoqda.  
Transmilliy  kompaniyalarda  yirik  kapitalning  jamlanishi  bozordagi  mavqeini 
mustahkamlash 
bilan  birga  texnik  va  texnologik  taraqqiyot  sur’atlarini 
jadallashtirishga  imkon  berayapti.  SHu  sababli  yangi  texnika  va  zamonaviy 
texnologiyalar  patenti  va  litsenziyalari  hajmining  qariyb  80  foizi  ular  hissasiga 
to’g’ri kelmoqda. 
Iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlarda  har  bir  tarmoqda  2-3  TMK  jahon 
bozorida  hukmron  mavqeni  egallaydi.  Masalan,  yiliga  16  ming  dona  yo’lovchi 
samolyoti  sotiladigan  va  umumiy  hajmi  deyarli  1  trln.  AQSH  dollariga  teng  dunyo 
bozorida  amerikaning  ―Boing‖  va  Yevropaning  ―Eyrbus  indastri‖  kompaniyalari 
hukmron mavqega egalar. 
Jahon  tajribasi  ko’rsatadiki,integratsion  jarayonlarning  shakllanishi  va 
rivojlanishi  nisbatan  uzoq  davrni  qamrab  oladi.  Bu  jarayonlarning  amal  qilish 

---

 
168 
mexanizmi  esa,  mantiqiy  ketma-ketlikda  bosqichma-bosqich  shakllanadi. 
Integratsion  munosabatlarning  amal  qilishi  asosan  quyidagi  shakllarda  namoyon