O’zbekistan Awil xojaligi Ministrligi

Aktinomitsetler bakteriyalar menen zamarrıqlar aralıg`ındag`ı organizmler bolıp bir kletkalı mitseliydan turıp, forması shar ta`rizli, tsilindr ta`rizli, tayaqsha ta`rizli, iyilgen boladı. Olar arnawlı sporalar payda etiwshi organları sporangiya ayaqshası yaki sporangiyalarg`a iye. Sporongiya o`zinin` du`zilisi ha`m jaylasıwı menen bir–birinen ayırmashılıq etedi. Spora payda etiwshi shaqaları bolsa monopodial, mutovkalı ha`m top bolıp jaylasadı. Aktinomitsetler ushın konidial sporalardı payda etiw xarakterli. Olar hawada, suw ha`wizlerinde, a`sirese topıraqta ko`p ushırasıp, o`simlik ha`m haywanlardın` qaldıqları menen azıqlanadı. Ko`pshilik wa`killeri saprotroflıq (o`simlik qaldıqları yaki topıraqtag`ı organikalıq zatlar) tirishilik etedi, ayırımları o`simliklerde parazitlik etip aktinomikoz keselliklerin payda etedi.
Mikoplazmalar o`simlikte kesellik qozg`atıwshı retinde 1967–jılı anıqlang`an. Bu`ginge shekem 50 aslam mikoplazmalar esapka alıng`an.
Mikoplazmalar–arnawlı fitopatogen organizmler bolıp, bakteriyalar ha`m viruslar arasındag`ı orındı iyeleydi. Olar polimorflıq organizmlerge kiredi. Kletkaları do`n`gelek, ayırımları uzınsha yaki gantel ta`rizli formag`a iye, diametri 0,1–1 mkm. Bular haqıyqıy kletka diywalına iye emes, a`piwayı membranalıq u`sh qatlamı menen oralg`an bolıp bakteriyalardan ajıralıp turadı.
Mikoplazmalıq fitopatogenler ju`da` zıyanlı, zu`ra`a`t alınbaydı yaki keskin to`menleydi, o`simliktin` o`siw ha`m rawajlanıwı buzıladı, pa`kene boladı. Ekinshi belgileri generativ organlardın` patologiyalıq o`zgeriwi (gu`llerdin` jasıl do`niwi, tomat stolburı) ju`z beredi. Mikolazmalar tiykarınan floemag`a o`tedi, birinshi gezekte elek ta`rizli trubkalarg`a o`tip, o`simlik boylap sistemalı tarqaladı. Tarqatıwshılar tiykarınan tsikadalar, japıraq bu`rgeleri, tripsler ha`m keneler. Tiykarınan tu`ynekler, tamır jemisler, piyazshalar, tamırlar, tamır paqallarda, sonday–aq jabayı o`simliklerde jasaydı. Olardın` infektsiya deregi jabayı sho`pler, qolaylı jag`daylarda ma`deniy eginlerge o`tedi.
Rikketsilar 1972–jılı japıraqları deformatsiyalang`an klever o`simliginin` floema tkanlarında rikketsiya ta`rizli organizmler anıqlang`an (omırtqalı ha`m omırtqalı emes haywanlardın` obligatlı kletka ishindegi parazitları–rikketsiyalarg`a morfologiyalıq uqsas). Olar shar ta`rizli yamasa sozılg`an formag`a iye (diameti 20 mm, uzınlıg`ı 2000 mm shekem). Ultra mayda du`zilisi boyınsha rikketsiyalar mikoplazmalarg`a uqsas boladı, biraq kletkalıq du`ziliske iye, penitsilling`a ta`sirshen` ha`m azıqlıq ortalıqta o`speydi. Olar ksilema kletkası shiresi menen azıqlanatug`ın tsikada ha`m ja`nlikler menen tarqaladı. Rikketsiozlardın` payda bolıwı o`siwdin` toqtawı, solıw ha`m basqalar tu`rinde boladı.