|
Bakteriyalar to`men da`rejeli o`simlik organizmi esaplanıp, bir kletkalı xlorofilsiz, geterotroflar. Ko`pshiligi saprofit ha`m parazitler. O`simliklerde parazitlik etetug`ın bakteriyalardın` ayırım wa`killeri o`simliktin` o`sip rawajlanıwına u`lken ta`sir etip, bulardı «Fitopatogen bakteriyalar» dep ataydı, bunday kesellik «bakterioz» dep ataladı.
Fitopatogen bakteriyalar denesi mayda tayaqsha sıyaqlı, uzınlıg`ı 0,5–4,5 mkm ha`m eni 0,3–0,5 mkm ten`. Ha`reketsiz bolıp, ko`pshiligi qamshısı arqalı ha`reketke kelip, kletkanın` belgili orınlarında payda boladı ha`m rawajlanadı. Ayırım bakteriyalar sabaqsha formanı payda etedi.
Bakteriya kletkaları protoplas ha`m kletka qabıg`ınan du`zilgen, onın` yadrosı diffuziyalang`an halda boladı. Ko`pshilik fitopatogen bakteriyalar spora payda etpeydi. Sonın` ushın kletkanın` sırtı silekeyli kapsula menen qaplang`an bolıp, bul o`z tirishiliginde u`lken a`hmiyetke iye.
Bakteriyalardın` jumsaq qabıg`ı kletka ishine awqatlıq zatlardı, sırttag`ı zatlar menen almastırıw na`tiyjesinde o`tkerip, osmotik jol menen awqatlanadı. Ko`pshilik bakteriyalar aerob jag`dayda yamasa o`zine kislorodtın` malekulasın talap etedi. Bular qattı awqatlıq zattın` u`stin`gi betinde jaqsı rawajlanadı ha`m jumsaq jıltırap ko`rinetug`ın koloniya payda etedi. Bul jıltıraqlıq bakteriyalardın` ha`r qıylı tu`rlerine baylanıslı.
Bakteriyalardag`ı belok zatlarının` ha`r qıylı quramı, olardın` reaktsiyalıq qa`siyetlerin an`latadı. Bular bakteriyalardın` tu`rlerin o`zgertiwde yadroda u`lken a`hmiyetke iye. Kartoshkada rak keselligin payda etiwshi bakteriozg`a iod tamızg`anda sıya ren`ge o`zgertedi. Bularda spirt yamasa atseton menen qayta islegende olardın` boyalıwı jog`aladı.
Bakteriyalar tiykarınan vegatativ, analıq kletka ekige bo`linip, 20–30 minuttan qaytalanıp ko`beyedi, ayırımları jınıslı ko`beyedi.
Fitopatogen bakteriyalar prokariotlarg`a kirip, organizm tiykarg`ı yadrog`a iye emes saprofit organizmler esaplanadı. Bulardın` qa`siyetler boyınsha parazitlerdin` eki tu`ri – sha`rtli (uslovnıy) parazit ha`m sha`rtli saprofit tu`rleri bar. Parazit bakteriyalardın` tirishiliginde fermentlerdin` roli joqarı. Olarda lipaza, gidraza, oksidaza, fozforilazı h.t.b. fermentler ushırasadı. Ayırım bakteriyalar toksin zatların payda etip, o`simlik tsellyulozasın, tkandag`ı kletka plastidlerin eritip, olardın` shiriwine alıp keledi.
Ayırım fitopatogen bakteriyalar filogenetik beyimlesiwge iye bolıp, bakteriyalı shiriw, rak keselliklerin payda etedi. Birazları o`simliktin` belgili bir oraganlarında parenximada, sorıwshı ha`m shıg`arıwshı tu`tikshelerinde, miywelerinde tamır ha`m japıraqlarında rawajlanadı.
Bakteriyalar o`zinin` tirishiliginde kutikula qabıg`ın zıyanlay almaydı. Sonın` ushın bular tamır sisteması ha`m o`simshelerinin`, gu`ldin` analıq tu`yinshelerinin`, ustitsanın` mexanikalıq zıyanlang`an jerinen o`simliktin` ishki organlarına o`tip, parazitlik rawajlanıwın baslaydı. Bakteriyalar o`simlik kletkasın fermentler ta`sirinde eritip, kletka ishinde patologiyalıq o`zgerislerdi payda etip, dem alıw, uglerod, azot almasıw ha`m suw rejimin buzadı.
Bakteriyalı keselliklerdi to`mendegi toparlarg`a bo`lemiz: parenximalıq, tu`tiksheler ha`m aralaspalı bakteriyalı kesellikler.
1. Parenximalıq kletkalarda bakteriyalar kletka aralıg`ında, olar arasındag`ı jolshalarda, tkanlarda rawajlanıp, strukturasın buzadı ha`m shiritiwshi keselliklerdi payda etedi. Geshirdin` suwlı shiriw kartoshka tu`yneklerinin` shiriwi. Egerde japıraqtag`ı parenxima kletkaları zıyanlasa, onda daqshalar payda boladı, mısalı gommoz ha`m fuzarioz. Zıyanlang`an orınlarda kletka tez–tez bo`linip, tkannın` u`lkeyiwi na`tiyjesinde o`simlikte isikshelerdi payda etedi. Tamır rak keselligi (miywe ag`ashlarında), la`blebidegi rak ha`m tuberkulez kesellikleri.
2. Tu`tiksheli bakteriyalı kesellikler nayshalarg`a tu`sip, olardın` tu`tikshelerin zıyanlaydı. Usının` na`tiyjesinde suwdın` to`mennen joqarı ko`teriliwi buzıladı, na`tiyjede ha`mme ta`repleme topıraqtan ion halında alatug`ın azıq zatların qabıllaw ha`m transpiratsiya protsessi buzıladı.
3. Aralıq bakteriyalar keselligi, bunda o`simliktin` jerdin` u`stin`gi betindegi organları buzıladı. Ko`binese o`simliktin` miywelerinde daqshalar payda boladı, mısalı fasoldag`ı bakterioz, kartofelde qara ayaq, pomidordın` rak h.t.b. kesellikler ushırasadı.
Fitopatogen bakteriyalar spora payda etip, olar ha`r qıylı orınlarda ko`p waqıtlarg`a shekem saqlanadı. Sporalar samal ha`m topıraqtag`ı mikroorganizmler ta`sirinde tarqaladı. Topıraq bulardın` tiykarg`ı deregi esaplanıp, basqa o`simlik ha`m haywan qaldıqlarında ko`plep rawajlanadı. Bakteriyalardın` rawajlanıwı ushın minimum +18–20 0S, maksimum +37–380S, optimal +28–29 0S temperatura ta`sir etedi. Ko`pshiligi topıraqtın`, hawanın` ıg`allıg`ı bolsa jaqsı rawajlanıp, onın` ushın kislorod jetkilikli ha`m qorshag`an ortalıqtın` reaktsiyası ortasha shorlang`an bolıwı kerek. Jaqtılıq ha`m joqarı temperatura ku`shli ta`sir etedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
