O‘zbek maqomi tarixi va nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni 1-mavzu: 1-modul. Fanga kirish. Maqomlar tarixidan

12. Maqomi Buzurg (Buzruk). Buzurg - katta, ulug‘ ma’nolarida kelib, ulug‘ maqom demakdir. Hatto Shashmaqomdagi shaklida ham u juda ko‘p kuy va ashulalarni o‘z ichiga olgan.
3. O‘n ikki maqom tizimidagi ovozlar haqida
O‘n ikki maqom tizimiga ular asosida ishlangan Ovoz nomi bilan mashhur bo‘lgan olti turli lad uyushmalari va maqomlarning shoxobchalari hisoblangan yigirma to‘rtta sho‘balari kiradi.

Ovozlar haqida. Ular oltita bo‘lib, Navro‘z, Salmak, Gardoniyya, Gavasht, Moya va Shahnoz kabi nomlangan.

Ovoz yoki Ovoza iboralari maqomlarga javob yoki nazira garzda yaratilgan musnqa asarlari ifodasi bo‘lsa kerak.

1. Navro‘z. Ovozi Navro‘z eski taqvimdagi yangi yilning birinchi kuni nomiga nisbat berilgandir. U Husayniy maqomi lad tovushqatoriga mos kelib, Navro‘zda uning oxirigi pog‘onasi tushib qolgan.

Navro‘zning Navro‘zi asli kabir (asosiy katta Navro‘z) va to‘rt pog‘onali variantlari ham bo‘lib, Navro‘zi asli sig‘ar (kichik Navro‘z) deyiladi.

2. Salmak. Uning lug‘aviy ma’nosi manbalarda berilmaydi. Jomiyning risolasida faqat ikkinchi varianti ksltirilib, tovushqatori aksincha joylashtirilgan. Bu ovozning olti va o‘n bir pog‘onali variantlari mavjud.

3. Gardoniyya. “Aylanuvchi, aylanma yo‘lli” ma’nosida keladi. Gardoniyya ladiga mos kuylar juda murakkab yo‘llar bo‘lsa kerak. Uni Gardun iborasi bilan ham atalib, Shashmaqom cholg‘u yo‘llarida ham uchraydi (Gar duni Segoh, Garduni Navo kabi).

4. Gavasht. Uning lug‘aviy ma’nosi noma’lum bo‘lib, jam’lar jumlasida 76 - doirani tashkil etadi