O’simliklarni himoya qilish kafedrasi o’simliklarni biologik himoya qilish

Levkopis pashshalari (Diptera turkumi, Chamaemyiidae oilasi) kumushsimon yaltiroq hasharotlar. Voyaga etgan hasharotning gavdasi 2-3 mm, mart oxiri - aprel boshlarida qishlovdan chiqadi.
Lichinkalari oq rangli, qornining oxirgi qismida 2 ta shoxchasi bor. Tanasining usti sarg’ish-qoramtir tukchalar bilan qoplangan. Bu lichinkalarning har biri bir sutkada 30 ta, hayoti davomida esa 100-400 ta o’simlik bitlarini yo’q qiladi.
Voyaga etgan levkopis pashshalari gul nektariga nihoyatda o„ch bo’lib, gullayotgan o’simliklar ustida uchib yuradi va guldan-gulga qo’nib, nektar bilan oziqlanadi. Bir yilda 4-5 avlod beradi. Levkopis pashshalaridan Leucopis ninae, Leucopis glyphinivora va Leucopis pallidolineata larni keng tarqalgan turlar sifatida qayd qilish mumkin.

Leucopis ninae

Yirtqich gallitsa chivinlari (Cecidomyiidae oilasi). Ahamiyat berilgan bo’lsa, iyun-iyul oylarida kimyoviy prepatarlar sepilmagan poliz va sabzovot ekinlarida, ayniqsa g’o’za moydonlarida bit tushgan o’simlik barglarinig orqa tomonida zangori, och sariq, limon rangli oyoqsiz gallitsa lichnkalarining foydali faoliyatini ko’rish mumkin (34-rasm).

34-rasm. Aphidoletes aphidimyza pashshachasining етук зоти ва lichinkalari
Bu yirtqich gallitsa afidimiza (Aphidoletes aphidimyza) pashshachasining lichinkalari hisoblanadi.
Gallitsa pashshalari ikkiqanotlilar turkumi (Diptera), gallitsalar (Cecidomiidae) oilasining vakili bo’lib, ular juda mayda – 1,8-2,2 mm – bo’lgan kulrang-qo’ng’ir tusli hasharotlardir. Mo’ylovlari 12 bo’g’imchali, yoysimon egilgan, erkak zotlarida tana uzunligi bilan barobar, urg’ochilarida esa ikki marta qisqa. Oyoqlari uzun, panjalari 5 bo’g’imchali .
Afidimiza lichinkalari ko’rinishidan chuvalchangsimon, tusi zangoridan ochqo’ng’irgacha o’zgarib turadi. Birinchi yoshdagi lichinkalarning o’lchami 0,3-0,35 mm, eni 0,1 mm, uchinchi yoshdagilari 2,0-2,5 mm, eni 0,8 mm atrofida bo’ladi .
Tuxumi oval-uzunchoq, 0,3 mm kattalikda, yaltiroq, tusi zangoridan ochko’ng’irgacha. Lichinkalar tuxumdan chiqish davrida tuxum 0,4 mm gacha yiriklashadi. G’umbagi erkin tipda, o’lchami 1,8-1,9 mm. Afidimizaning katta yoshdagi lichinkalari diapauza holida, soxta pallacha ichida, o’simlik qoldiqlarida, ko’pincha 8-10 tadan guruhlarda qishlaydi. Bahorda lichinkalar g’umbakka aylanib, ulardan aprel oxiri-may boshlarida etuk pashshachalar uchib chiqa boshlaydi. Urg’ochi pashshachalarning uchishi, juftlashib, tuxum qo’yishi asosan soat 21 dan ertalab 8-9 largacha davom etadi. Umuman bu hasharot namozshomdatunda faol hayot kechirib, kunduzi o’simliklar orasidagi qorong’iroq va sernam joylarda to’planadi . Yirtqich gallitsa gigrofil, ya’ni namlikni yoqtiruvchi hasharot hisoblanib, nisbiy namlik 70-80% bo’lganda yaxshi rivojlanadi. Havo harorati o’rtacha 25⁰S bo’lganda bir avlod rivojlanishi uchun 17-20 kun kerak bo’ladi . Urg’ochi zotlarning jinsiy mahsuldorligi odatda 25-30 ta, maksimum 90 ta tuxumga to’g’ri kelib, tuxumlar asosan dastlabki 2-3 kun ichida qo’yiladi.Yirtqich gallitsa pashshachasining lichinkalari oligofaglar (chegaralangan hammaxo’r) hisoblanib, 61 turdagi o’simlik bitlarini eb bitiradi. Bularga zararkunandaligi yuqori bo’lgan g’o’za (poliz) biti, olma biti, karam biti, dukkaklilar biti va boshqa turlar kiradi. Lichinkaning oziqlanishidagi o’ziga xos xususiyati – o’ljasini eyishdan oldin falaj qilishidir. Bunda oziqlanishdan oldin bitning tanasiga yuborilgan so’lak tarkibidagi zaharli moda o’ljani falaj holatiga tushiradi. Shuni qayd etish lozimki, gallitsa lichinkalari oziqlanish uchun zarur bo’lgan idan bir qancha ortiq o’ljani falajlashi tufayli bitlarga ko’plab qiron keltiradi. Bitta lichinka hayoti davomida o’rtacha 20-60 ta bitni eydi. Yirtqich gallitsa afidimiza O’zbekiston sharoitida 6-7 bo’g’imda rivojlanib, asosan sabzavot-poliz ekinlari, mevali Bog’lardagi bit to’dalarining sonini bir qadar kamaytirib turadi.