O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

12-BOB. AHOLI DAROMADLARI
12.1. Bozor iqtisodiyotining ijtimoiy yo
‘nalishi
Bozor iqtisodiyoti inson farovonligini ta’minlash, unga munosib
turmush sharoitlarini yaratib berish maqsadlarini ko‘zlaydi.
Iqtisodiyotning ijtimoiy yo‘nalishi deganda, uni jamiyat a’zolarining
turmush farovonligini oshirishga qaratilishi tushuniladi.
Òurmush farovonligi
— bu sifatli oziq-ovqat, kiyim-kechak, turarjoy,
turli xizmatlar iste’molining ortib borishini, kishilarning sihat-salomat
yashab, uzoq umr ko‘rishini, o‘z hayotidan qoniqish hosil etishini
bildiradi. Bu maqsadga eng avval bozor vositasida erishiladi. Bozor
hammani yaxshi ishlashga undaydi, chunki yaxshi ishlamagan– u
tadbirkormi, oddiy ishchi, xizmatchi yoki dehqon bo‘ladimi, bundan
qat’i nazar yaxshi kun ko‘ra olmaydi. Bozorda xaridor talabining
ustuvorligi mavjud, u qondirilmasa tadbirkorlar foyda ola bilmaydilar.
Shu sababli ko‘plab sifatli va arzon tovarlarni chiqarib, aholining
bozordagi talab-ehtiyojini qondirish foyda topishning shartiga aylanadi.
Bozordagi keskin raqobat ishchi va xizmatchilarni intizomga rioya
etib, ish unumini oshirishga, tadbirkorlarni esa yangidan-yangi
tovarlarni ishlab chiqarishga undaydi, chunki busiz raqobatda jon
saqlash qiyin bo‘ladi. Bu iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi. Òovarlar
mo‘l-ko‘l bo‘lganidan, kishilar ularni tanlab olib, o‘z ehtiyojini to‘laroq
qondirish imkoniga ega bo‘ladilar. Bu bilan ularning turmush
farovonligi ta’minlanadi.
Bozor munosabati iqtisodiy yuksalishni, bu bilan esa jamiyatning
boy bo‘lishini yuzaga keltiradi. Boy jamiyatda ommaviy farovonlikka
erishiladi. Masalan, 2006-yil AQSHda aholi jon boshiga hisoblanganda
32,7 ming dollarlik tovarlar va xizmatlar iste’mol etildiki, bu yuksak
farovonlikni bildiradi. Boy mamlakatlarda aholining ko‘pchiligi mulk
egasiga aylanadi. Mehnat ahli ham o‘z kuchidan, ham o‘z mulkidan
daromad topib, farovon yashash imkoniga ega bo‘ladi.
Farovonlikni ta’minlashda bozor vositalaridan tashqari davlat ham
ishtirok etadi. Bunga daromadlarni davlat budjetini qaytadan taq-
simlash orqali erishiladi. Bunda davlat boylar daromadining bir qismini
soliq orqali olib kambag‘allarga bera oladi, bepul xizmat ko‘rsatiladi,
ko‘pchilik hayotini farovonlashtiradi.

---

1 2 0
Farovonlikni ta’minlashning yana bir vositasi, bu turli nodavlat
jamg‘armalari bo‘lib, bularga pul ayrim fuqarolar, korxona va tashkilotlar
tomonidan ko‘ngilli ravishda ajratiladi. Bunday pul mablag‘lari xayr-
ehson tarzida muhtojlarga moddiy va pul bilan yordam ko‘rsatish uchun
ishlatiladi. Masalan, O‘zbekistonda «Nuroniy» jamg‘armasining
mablag‘lari qariyalarga yordam ko‘rsatish uchun sarflanadi.