O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

7.2. Xonadon — iqtisodiyot ishtirokchisi
Xonadon shuning uchun ham iqtisodiyotning asosiy subyekti
hisoblanadiki, bu, birinchidan, ishlab chiqarishga resurslar yetkazib
beradi; ikkinchidan, yaratilgan tovarlar va xizmatlarning asosiy qismini
iste’mol etadi.
Xonadon qo‘lida yer, mehnat, kapital va tadbirkorlik qobiliyati
kabi resurslar jamlangan. U o‘z resurslarini bozor orqali firmalarga
yetkazib beradi, ya’ni ishlab chiqarishning ehtiyojlarini qondiradi.
Shu tovarlari uchun u pul daromadlari (mehnat uchun ish haqi, pul
kapitali uchun foiz, tadbirkorlik uchun foyda, yer va boshqa ko‘chmas
mulki uchun ijara puli — renta) oladi. Xonadon shu pul bilan iste’mol
tovarlari bozoriga chiqib, u yerdan firmalar yaratgan oziq-ovqat,
kiyim-kechak, uy-ro‘zg‘or buyumlari va turli xizmatlarni sotib oladi.
Xonadon iste’moli tovarlarning sotilishini kafolatlaydi, bu bilan ishlab
chiqarishning takrorlanishiga sharoit yaratib beradi. Xonadon ham
firmalar, ham davlatga ish kuchi yetkazib beradi, chunki oilada bola
tug‘iladi, u tarbiyalanib voyaga yetadi va mehnat resursiga kelib
qo‘shiladi. Hozirda O‘zbekistonda 11 xonadon yiliga bitta ish kuchini
yetkazib beradi, bu jami xonadonlar yiliga 330 ming nafar yoshlarni
mehnat resurslari safiga qo‘shadi degani bo‘ladi. Xonadon davlat
bilan ham aloqada bo‘ladi. Xonadon bozorga chiqargan mehnat
resurslarining bir qismi davlat xizmatida bo‘ladi. Xonadonlar o‘z
daromadidan davlatga soliq to‘laydilar, shuning evaziga u ko‘rsatadigan
xizmatlardan (mudofaa, xavfsizlik, bilim berish va sog‘liqni saqlash
xizmatlaridan) tekinga foydalanadi. Xonadonning iqtisodiyotdagi rolini
quyidagi chizmadan ko‘rish mumkin:
Xonadon davlatga soliq shaklida daromad bersa, firma tovarlarini
sotib olib, unga pul tushumi shaklida daromad keltiradi. Xonadonning
iqtisodiyotdagi asosiy partnyori (sherigi) firmalar hisoblanadi. Xonadon
ichki iqtisodiy aloqalarning asosiy ishtirokchisi bo‘lgani holda, u firma
va davlatdan farqliroq tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanmaydi,
ya’ni xalqaro munosabatlar ishtirokchisiga aylanmaydi.

---

6 7