O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

6.5. Narx belgilash
Narx firma uchun bozordan keladigan asosiy signal. Shunga qarab
firma o‘z ishini tashkil etadi. Narx o‘zi nima?
Narx bozorda tovar birligi uchun beriladigan pul miqdori bo‘lib,
bu firmaning sarf-xarajatlarini qoplash va foyda olib ishlashi uchun
yetarli bo‘lishi kerak.
Firmaning foyda-zarari ko‘p jihatdan narxga bog‘liq bo‘lganidan
tovarga qanday narx qo‘yib uni bozorga chiqarish firma uchin g‘oyat
muhim.
Narx strategiyasi
firmaning narx o‘rnatish sohasida qanday yo‘l
tutishini belgilaydi. Narx belgilashda firma o‘zining manfaatini va
tashqi muhitni hisobga oladi. Narx korxonaning xarajatlarini qoplab,
foyda olish imkonini berishi zarur. Bundan tashqari, firma tovarini
savdo tashkilotlari sotganda, ular ham xarajatlarini qoplab foyda olish
kerak bo‘ladi. Davlat narxlarini chegaralab qo‘yishi mumkin. Firma
narx belgilashda shu chegaradan chiqa olmaydi. Firma tovarni
iste’molchilarga sotganda ularning talabi bilan hisoblashishi kerak. U
o‘z tovarining narxi bilan bozorga chiqadi, bozorda esa raqobatga
duch keladi. Firma raqiblar narxini nazarda tutishiga to‘g‘ri keladi.
Xullas, firma tovarining narxiga tashqaridagi to‘rtta kuch ta’sir etishi
quyidagi chizmada ko‘rsatilgan:

---

6 0
Iste’molchilar talabi va xarid qobiliyati
Savdo tashkilotlari
manfaati
Firma tovari narxi
Bozordagi raqobat
Davlatning narx siyosati
Òovar narxining moslashuvchanligi — bu uning bozor sharoitiga
ko‘ra o‘zgarib turishidir.
Narxga tatbiqan marketing talabi — bu narxning moslashuvchan
bo‘lishidir.
Ko‘pchilik firmalar tovarning dastlabki narxini belgilaganda narx
xarajatlarini qoplab, eng maksimal (ko‘p) foyda olishni ko‘zlaydi.
Masalan, firma 10 mln so‘m foyda olishi uchun 10 mingta tovar
chiqarib, uning har birini 1000 so‘mdan sotishi kerak. Firma shuni
mo‘ljal qilib 1000 so‘m turadigan tovar bilan bozorga chiqadi. So‘ngra
bozordagi sharoitga qarab narxni o‘zgartirib boradi. Narx zinadagi
harakat singari yuqori chiqib va pastga tushib turadi:
Firma tovarini xaridor yaxshi qabul qilsa, narx 
A
nuqtadan 
B
nuqta tomon yuqorilashadi. Agar buning aksi bo‘lsa, narx 
C
nuqta
tomon pasaytiriladi.
Narx belgilashda firma boshqacha yo‘l tutishi ham mumkin.
U dastlabki narxni past belgilab, xaridorni o‘rgatib oladi, so‘ng narx
oshiriladi. XX asrning 70-yillarida «Ford» kompaniyasi yangi avtomobil
modeli — «Ford mustang»ga 2300 dollar narx qo‘ygan, mashina
modaga kirib, yaxshi sotila boshlagach, unga arzimagan o‘zgarish
kiritilib, uning narxi yaxshigina oshirilgan.
Narx

---

6 1
Bozorning tahliliga asoslangan holda firma narx diversifikatsiyasini
ham o‘tkazadi, ya’ni muayyan tovar narxini har xil yerda, har xil
iste’molchi uchun turlicha belgilaydi. Narx diversifikatsiyasi 3 turda
o‘tkaziladi:
1.